Ukraina: Ławra Poczajowska przechodzi pod zarząd państwa. Prorosyjskim mnichom wygasła umowa najmu

Wygasła ważność najmu

Szef resortu, który m.in. zajmuje się także stosunkami państwowo-kościelnymi na Ukrainie, wskazał, że wygasła już ważność korzystania przez Ławrę Poczajowską z zajmowanych dotychczas przez nią pomieszczeń i rozpoczęto proces odzyskiwania ich przez państwo. "Jej kierownictwu przekazano pozew do sądu, aby zwróciło ono cerkiew, z którą zakończyła się umowa o użytkowaniu jej przez UKP PM" – oświadczył minister.

Zaznaczył przy tym, iż "duchowny, kierujący Ławrą, nie wpuścił przedstawicieli Rezerwatu [Poczajów, podobnie jak Ławra w Kijowie, ma status Narodowego Rezerwatu Historycznego - KAI], w związku z czym zostanie wszczęte postępowanie karne w sprawie przeszkadzania w korzystaniu z majątku państwa". W ten sposób ten proces [zwrotu mienia] już się rozpoczął – oświadczył polityk. Dodał, że odbędą się też inne procesy w innych sprawach, w których również wygasły terminy umów najmu lub korzystania ze znanych obiektów, należących do historycznej spuścizny Ukrainy.

Ławra Poczajowska

Ławra Zaśnięcia Matki Bożej w Poczajowie (Poczajiwśka Swiato-Uspenśka Ławra) jest prawosławnym zespołem klasztornym w Poczajowie (rejon krzemieniecki obwodu tarnopolskiego) na Wołyniu. Pozostaje w jurysdykcji UKP PM na prawach stauropigii (tzn. podlega bezpośrednio głowie Kościoła) i jest drugim co do znaczenia (po Ławrze Kijowsko-Pieczerskiej) ośrodkiem prawosławnego życia monastycznego na Ukrainie. Jest w tym kraju jednym z trzech klasztorów o statusie ławry (w całym Patriarchacie Moskiewskim jest ich pięć).

Historia monasteru

Początki monasteru nie są znane, choć wiadomo, iż pojedynczy mnisi-anachoreci (pustelnicy) zaczęli się osiedlać na wzgórzu górującym nad Poczajowem już w połowie XII wieku. Po 1240 mieszkańcy miasteczka i okolic uważali to miejsce za szczególnie wybrane przez Maryję. W 1559, przy wsparciu finansowym Anny Hojskiej z Kozińskich, w Poczajowie powstał prawosławny klasztor cenobityczny (tzn. mnisi żyli we wspólnocie, a nie jako pustelnicy). Fundatorka przekazała też zakonnikom łaskami słynącą Poczajowską Ikonę Matki Bożej, którą podarował jej w 1567 późniejszy patriarcha konstantynopolski Neofit.

W latach 1604–51 przełożonym monasteru był ihumen Hiob, późniejszy święty, którego na ten urząd po raz pierwszy wybrali sami mnisi, a nie mianował biskup. Pod jego rządami klasztor stał się ważnym ośrodkiem dyzunitów (przeciwników Unii Brzeskiej). Według tradycji prawosławnej w 1675 Maryja uratowała cudownie monaster przed najazdem tureckim.

Na początku XVIII wieku, choć nie wiadomo dokładnie kiedy, klasztor przystąpił do Unii i do 1833 należał do bazylianów. Był to okres najprężniejszego rozkwitu tego miejsca, wzniesiono wtedy większość istniejących do dziś budynków, łącznie z głównym soborem Zaśnięcia Matki Bożej w stylu rokokowym (ufundowany przez Mikołaja Bazylego Potockiego), a kult Ikony Poczajowskiej objął całą I Rzeczpospolitą, i to nie tylko chrześcijan wschodnich. W 1773 wizerunek ten otrzymał korony papieskie. Bazylianie prowadzili w Poczajowie drukarnię i to oni jako pierwsi zaczęli nazywać monaster ławrą.

Po III rozbiorze Poczajów znalazł się w 1795 w Imperium Rosyjskim, które w 1833 (a więc jeszcze przed likwidacją Unii), z powodu poparcia przez bazylianów Powstania Listopadowego, odebrało im klasztor i przekazało Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu (RKP). Nowi gospodarze usunęli z wyposażenia cerkwi niemal wszystkie elementy pochodzenia łacińskiego. Najważniejszą inwestycją dokonaną w tym okresie było zbudowanie soboru Trójcy Świętej, który stał się jednym z głównych zabytków wczesnego modernizmu rosyjskiego. Na przełomie XIX i XX wieku Ławra Poczajowska stała się ośrodkiem rosyjskiego nacjonalizmu i Czarnej Sotni.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zespół klasztorny znalazł się w jurysdykcji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, stając się jego największym sanktuarium i ośrodkiem pielgrzymkowym. Honorowym przełożonym Ławry był zwierzchnik Kościoła, metropolita warszawski i całej Polski. W 1939, gdy wschodnie ziemie II Rzeczypospolitej zajął Związek Sowiecki, monaster ponownie przeszedł pod zwierzchnictwo RKP. Działał przez całą II wojnę światową i po jej zakończeniu, choć władze sowieckie bardzo ograniczały i utrudniały życie mnichom, zwłaszcza w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych, gdy Nikita Chruszczow rozpętał nową kampanię antyreligijną. Władze pozbawiły wówczas wspólnotę całego jej majątku, zakazały przyjmowania nowicjuszy, w części pomieszczeń urządzono muzeum ateizmu a na dziedzińcu klasztoru postawiono pomnik Lenina.

Wpływy rosyjskie w prawosławiu ukraińskim

Od 1990 Ławra pozostaje w jurysdykcji UKP PM, stanowiąc jeden z dwóch (obok Ławry Kijowsko-Pieczerskiej) głównych ośrodków wpływów rosyjskich w prawosławiu ukraińskim. Od 1997 ma status stauropigii, a jej honorowym przełożonym wspólnoty jest odtąd każdorazowy metropolita kijowski i całej Ukrainy (obecnie Onufry), którego na miejscu reprezentuje namiestnik z tytułem biskupa poczajowskiego. Od 2019 jest nim metropolita Włodzimierz (Moroz).

Najważniejszymi przedmiotami kultu w Ławrze Poczajowskiej są wspomniana Ikona Matki Bożej, kamień z odbitą stopą Matki Bożej (z XIII w.) i relikwie Hioba Poczajowskiego.

kg (KAI/RISU) / Kijów