Oczy dookoła głowy – jak sowy to robią

Kojarzone z jednej strony z mądrością, a z drugiej ze śmiercią. W przeszłości oskarżane o pomoc czarownikom, do dziś wywołują niepokój. Sowy to wyjątkowe ptaki, które od wielu miesięcy okupują internetowe portale. Powód – niezwykły obrót szyi – o 270 stopni, a nawet zdaniem niektórych internautów o 360!
Płomykówka Oczy dookoła głowy – jak sowy to robią
Płomykówka / pxfuel.com

Poza niezwykłą gibkością szyi ptaki te mają wiele innych rozwiązań anatomicznych, które doskonale pozwoliły im się zaadaptować w środowisku. W tej grupie znajdziemy kolosy – puchacze, o rozpiętości skrzydeł do dwóch metrów i długości ciała do 70 centymetrów, oraz malutką kaktusówkę, długą na 12 centymetrów. Choć głównie zamieszkują lasy, jak włochatka i puszczyk mszarny, to pójdźki i płomykówki często gniazdują w niszach budynków i na poddaszach. Akceptują tundrę, tajgę, pustynię i lasy tropikalne, w Europie chętnie kolonizują tereny leśne, mokradła, brzegi rzek, ale też obszary rolnicze.

Rzeź puszczyka kreskowanego

Być może już wkrótce rozpocznie się w Stanach Zjednoczonych masowa rzeź puszczyka kreskowanego, jednego z gatunków sów. Taki wniosek poddali nie myśliwi, a przyrodnicy (!), zaniepokojeni wielką ekspansywnością tego gatunku. W stanach Oregon i Waszyngton, na północnym zachodzie Stanów Zjednoczonych, puszczyk kreskowany intensywnie wypiera populację puszczyka plamistego i to właśnie w obronie tego drugiego planuje się zastrzelić 500 tysięcy kreskowanych kuzynów, z czego 20 tysięcy jeszcze w tym roku… Zdaniem ekspertów nie ma innego wyjścia z tej sytuacji. Puszczyki należą do najczęściej spotykanych sów na świecie. Puszczyk zwyczajny jest najliczniej występującym gatunkiem sowy w naszym kraju i w całej Europie. Jeżeli nocą ktoś dostrzeże lecącą sowę, zwłaszcza na Podkarpaciu, w Karpatach, w Małopolsce, w Polsce Wschodniej i na Mazurach, to najprawdopodobniej będzie to właśnie puszczyk zwyczajny. To ptak, który zasiedla także miasta, np. Warszawę, Poznań, Kraków i Wrocław, radząc tam sobie znakomicie. Zjada wszystko, od małych owadów po całkiem duże ssaki.

Sowy wybredne i wszystkożerne

Sowy odżywiają się wyłącznie pokarmem zwierzęcym. Najczęstsze strategie polowań to czatowanie, zwane zasiadką, oraz niski lot patrolowy – do trzech metrów nad ziemią. Pójdźka jednak szuka ofiar, chodząc po ziemi, sóweczka szpera w koronach drzew, a uszatka, płomykówka i sowa błotna mogą zawisnąć w powietrzu, podobnie jak drapieżna pustułka, i stamtąd wypatrywać gryzoni. Puszczyki, o niewybrednym guście, zadowolą się wszystkim, co im wpadnie do dzioba i w szpony, ale są gatunki, które wymagają określonego pokarmu, jak płomykówki i uszatki, zjadające tylko drobne gryzonie, czy sowy rybiarki, nazwane tak od swego ulubionego dania. Ofiary są łapane w szpony i duszone silnym uściskiem lub zabijane uderzeniami dzioba. Do transportowania zdobyczy sowy wykorzystują dziób i szpony, potrafią nawet w locie przemieścić ofiarę z nóg do dzioba. Dorosłe osobniki zazwyczaj połykają ofiarę w całości, jeśli nie jest za duża, a pisklęta dostają potrawę rozdrobnioną. Choć system trawienny sowy jest bardzo wydajny, to jednak opierają mu się kości, zęby, sierść i pióra. Dlatego ptaki wydalają niestrawione resztki w postaci wypluwki, której zawartość skrupulatnie badają ornitolodzy i inni specjaliści. Skład wypluwki pozwala zidentyfikować gatunek ptaka i poznać jego menu. Prawie wszystkie gatunki sów gromadzą zapasy; nadmiar upolowanych ofiar składują w gnieździe lub w pobliskich dziuplach, na gałęziach czy w szczelinach skał.

Latanie incognito

Większość sów jest aktywna głównie nocą, dlatego ich ubarwienie – w porównaniu z ptakami prowadzącymi dzienny tryb życia – jest bure, szare lub brązowe, a wzór upierzenia ma zwykle maskujący charakter przypominający otoczenie, np. korę drzew. Sowa śnieżna natomiast, jako mieszkanka rejonów północnych, jest zupełnie biała, więc nie wyróżnia się na śniegu. Spośród skrzydlatej braci wyróżnia sowy natomiast całkowicie bezszelestny lot, co zawdzięczają wyjątkowej budowie skrzydeł i piór. Upierzenie sów jest gęste i miękkie. Każde pióro na górnej powierzchni pokryte jest aksamitnym puszkiem, w dotyku przypominającym tkaniny takie jak plusz lub atłas. Dzięki temu pióra, choć ocierają się o siebie w czasie uderzeń skrzydeł, nie wydają dźwięku. Ponadto przednie krawędzie lotek położonych najbardziej z przodu są wyposażone w szczoteczkowaty rąbek, jakby ząbkowany. Podobny brzeg mają tylne krawędzie wszystkich lotek. Taka budowa piór zapobiega zawirowaniom powietrza podczas lotu i również sprzyja jego wyciszeniu. Wyjątkiem jest upierzenie sów żywiących się rybami, które podczas polowania posługują się wzrokiem, a nie słuchem. Gatunki rybożerne mają ponadto nagi skok, czyli część nogi od goleni do palców, i same palce.

Superprecyzyjny nasłuch

To, co laikowi przypomina sowie uszy, jest mistyfikacją, gdyż sowy nie mają uszu zewnętrznych, a jedynie otwory słuchowe ukryte pod piórami. „Uszy” widoczne u niektórych sów, choćby sowy uszatej, to jedynie pęki piór. Wokół oczu i dzioba sowy mają szlarę, czyli sztywniejsze od innych promieniście ułożone pióra. Funkcją szlary jest skupianie fal dźwiękowych o wysokich częstotliwościach. Działa ona podobnie jak talerz satelitarny lub przyłożona do ucha ręka. Na krawędzi szlary leżą sowie uszy, otoczone zagłębieniem, przechodzącym dalej w rynienkę w upierzeniu. Dźwięk trafiający do szlary jest kierowany poprzez rynienki do zagłębień i dalej do uszu. Co ciekawe, otwory słuchowe po obu stronach głowy są ułożone niesymetrycznie, a zagłębienia mają inny kształt. Sprawia to, że dźwięk dochodzi do uszu w różnym czasie i w nieco innej formie. Dzięki temu sowa potrafi precyzyjnie zlokalizować ofiarę nawet w całkowitej ciemności. Szlara ponadto może robić wrażenie na ewentualnych napastnikach, nastroszona przydaje sowie groźny wygląd.

Oczy jak teleobiektyw

Większość sów poluje, używając przede wszystkim słuchu, ale mają również doskonale rozwinięty wzrok, dostosowany do widzenia w słabym oświetleniu. W porównaniu do ptaków dziennych, np. gołębi, oko sowy jest do 100 razy wrażliwsze na światło. Poszczególne gatunki różnią się między sobą zdolnością widzenia – te prowadzące dzienny tryb życia widzą gorzej przy słabym oświetleniu, ale lepiej rozróżniają barwy. Lepsze widzenie w ciemności wynika ze specyficznej budowy oka. Sowy mają bardzo duże gałki oczne typu teleskopowego, z długą ogniskową i bardzo dużą źrenicą, dzięki czemu na siatkówkę pada więcej światła. Za siatkówką mieści się błona odblaskowa, która dodatkowo wzmacnia jasność widzenia. Dzięki długiej ogniskowej oczy sów mają także zdolność powiększania obrazu, podobnie jak teleobiektyw. Zwiększenie głębokości oka zawęża jednak pole widzenia do ok. 110 stopni; sowy widzą tunelowo, podobnie jak człowiek przez lornetkę. Ponadto wielkie oczy sów nie poruszają się zbyt szybko w oczodołach. Ograniczony kąt widzenia rekompensują sobie ogromną ruchliwością szyi. Natomiast obiekty położone bardzo blisko identyfikują wyjątkowo długimi piórami czuciowymi umieszczonymi wokół dzioba. Sowy jako jedyne spośród ptaków mrugają, używając górnej powieki i dodatkowo tzw. trzeciej powieki – migotki.

Wygina śmiało szyję

W przypadku sów duży zakres obrotu szyją – co najmniej 270 stopni – umożliwia przesiadywanie na gałęzi i dyskretne rozglądanie się za ofiarą. Jak wynika z badania opublikowanego na łamach „Journal od Morphology”, analiza szkieletów i mięśni szyi sów dowodzi, że te zwierzęta powinny bez przeszkód obrócić głowę o 360 stopni. Jednak nikt do tej pory nie zaobserwował na żywo takiej akrobacji. Wiadomo, że żywe sowy obracają głowy w obie strony w płaszczyźnie poziomej o co najmniej 270 stopni, co stanowi trzy czwarte pełnego obrotu. Jednocześnie stwierdzono u nich specyficzne adaptacje strukturalne, które zapobiegają uszkodzeniom nerwów szyi i naczyń krwionośnych podczas obracania głowy. Sowy odwracają głowę w płaszczyźnie pionowej, ale takie ruchy nie zostały jeszcze zbadane, więc ich zakres nie jest znany. Zespół badawczy z Uniwersytetu w Tel Awiwie przeprowadził badania, z których wynika, że podczas odwracania głowy sowy wykorzystują dwa mechanizmy. Po pierwsze, obracają niektóre stawy między kośćmi szyi, co pozwala im na obrót nawet o 126 stopni. Po drugie, fizycznie skręcają kręgosłup, nadając mu wygląd spiralnych schodów. Chociaż to zwijanie zniekształca kręgosłup, badacze odkryli, że ruch ten nie uszkadza kości, więzadeł ani mięśni szyi sowy, nawet jeśli głowa wykona pełen obrót. W związku z tym badacze są przekonani, że żywe sowy mogą wykonywać obrót o 360 stopni.

Ile kręgów szyjnych ma sowa?

Ssaki mają 7 kręgów szyjnych, nie wykluczając żyraf, natomiast sowy aż 14, co zdecydowanie uelastycznia tę część ich ciała. Obserwowany obrót głowy o 270 stopni byłby niemożliwy dla człowieka. Gdyby próbował zrobić coś podobnego, skończyłoby się to zerwaniem naczyń krwionośnych, przerwaniem dopływu krwi do mózgu i śmiercią. Sowy muszą kręcić głowami, bo ich oczy są nieruchome i wąsko osadzone. Patrząc przed siebie, nie widzą zbyt wiele. Adaptacyjnym rozwiązaniem jest ich szyjny system krwionośny, a właściwie jeden duży przewód. Znajduje się on przy kręgosłupie, czyli przy osi obrotu, a nie – jak u ludzi –  w postaci kilku naczyń krwionośnych po bokach szyi. Dzięki temu sowia głowa może obracać się do woli, a tętnice dostarczają mózgowi tlen. Sowy mają też zapasowe naczynia krwionośne, które zabezpieczają dostęp tlenu do mózgu, gdyby główny przewód się przerwał. Niedawno naukowcy odkryli nową strukturę w formie segmentów u podstawy czaszki, gdzie może gromadzić się zapasowa krew. Do tej pory nie znano takich rozwiązań.

Człowiek-sowa

Urodzony w Niemczech pod koniec XIX wieku Martin Joe Laurello znany był na świecie jako „Człowiek-sowa”, gdyż potrafił obrócić głowę o 180 stopni. Urodził się ze skrzywieniem kręgosłupa, które pozwalało mu na tak niebywałe wyczyny. Kiedy przekręcał głowę, jego kręgosłup przybierał kształt znaku zapytania. Podczas tak dużego obrotu mógł pić, ale nie mógł oddychać. Początkowo Laurello występował w Europie, ale w 1921 roku przeprowadził się do USA, gdzie uczestniczył w różnych przedstawieniach prezentujących takie osobliwości, jak kobieta z brodą (pisaliśmy o nich na łamach portalu). I współcześnie pojawiają się osoby, które również potrafią obrócić głowę o 180 stopni, szybko zyskując internetową sławę.

Złowieszcze pohukiwanie

Samce, głośno pohukując, nawołują samice na swoje terytorium. Dlatego w lesie słyszymy pohukiwania. Sowy są dobrymi rodzicami. Samica opiekuje się pisklętami do momentu opuszczenia przez nie gniazda, a samiec pozostaje w pobliżu, przynosząc rodzinie pokarm. Młode opuszczają gniazdo, zanim nauczą się latać. U sów gniazdujących w dziuplach pisklęta wychodzą na okoliczne gałęzie i tam przesiadują, domagając się pożywienia od rodziców. Potrafią przelatywać z gałęzi na gałąź, a w razie upadku na ziemię zwykle są w stanie wspiąć się z powrotem na drzewo, używając mocnych szponów i dzioba. Z wiekiem nabierają wprawy i dostojnego wyglądu. I nie jest to wcale opinia na wyrost. „Puchaczu miły nasz, co dziś dla nas masz” – śpiewały dzieci w dobranocce przed wielu, wielu laty. A bardzo mądry ptak czytał „Gazetkę leśną” innym zwierzętom.

 

 


 

POLECANE
Donald Tusk pokazał wykres wzrostu PKB za czasów PiS i chwali się jak swoim z ostatniej chwili
Donald Tusk pokazał wykres wzrostu PKB za czasów PiS i chwali się jak swoim

Dość popularny w sieci jest wykres wzrostu polskiego PKB w porównaniu do wzrostu PKB Japonii i Iranu. Tym razem odniósł się do niego Donald Tusk.

Komunikat dla mieszkańców i turystów woj. zachodniopomorskiego Wiadomości
Komunikat dla mieszkańców i turystów woj. zachodniopomorskiego

28 czerwca ruszy tramwaj wodny na stałej trasie między Szczecinem, Nowym Warpnem a Świnoujściem. Ma to być atrakcja zarówno dla turystów, jak i mieszkańców regionu. Znane są już ceny podróży tramwajem. 

Polska truskawkową potęgą. Jesteśmy drugim producentem truskawek w UE z ostatniej chwili
Polska truskawkową potęgą. Jesteśmy drugim producentem truskawek w UE

Polska jest drugim, po Hiszpanii, producentem truskawek w Unii Europejskiej z 15 proc. udziałem w rynku. W 2024 r. produkcja tych owoców wyniosła 159 tys. ton - poinformował Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Truskawki należą do najbardziej lubianych owoców przez naszych rodaków.

IMGW wydał komunikat: Upały do 32°C i gwałtowne burze z ostatniej chwili
IMGW wydał komunikat: Upały do 32°C i gwałtowne burze

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej wydał ważne ostrzeżenia pogodowe dla zachodniej części kraju. W niedzielę temperatura może sięgnąć nawet 32°C, a w wielu regionach prognozowane są gwałtowne burze z intensywnymi opadami i silnym wiatrem nawet do 75 km/h.

Hołownia pełniącym obowiązki prezydenta? Europoseł KO: Taki scenariusz jest możliwy z ostatniej chwili
Hołownia pełniącym obowiązki prezydenta? Europoseł KO: "Taki scenariusz jest możliwy"

Mecenas Michał Wawrykiewicz, europoseł Koalicji Obywatelskiej i współtwórca zaangażowanego politycznie ruchu „Wolne Sądy”, przedstawił w TVP Info kontrowersyjny scenariusz dotyczący przyszłości urzędu prezydenta. Polityk zasugerował, że jeśli nie dojdzie do ważnego zaprzysiężenia zwycięzcy wyborów prezydenckich, obowiązki głowy państwa może tymczasowo przejąć marszałek Sejmu Szymon Hołownia.

 Policja: coraz więcej kradzieży w sklepach. Co złodzieje wybierają i w jakich regionach kradną najczęściej?  Wiadomości
Policja: coraz więcej kradzieży w sklepach. Co złodzieje wybierają i w jakich regionach kradną najczęściej?

Coraz więcej kradzieży w sklepach - donosi policja, przedstawiając dane z pierwszego kwartału tego roku. Według oficjalnych danych tzw. przestępstw kradzieży o znacznej wartości było o ponad 150 przypadków więcej niż w tym samym czasie w roku ubiegłym. Co złodzieje wybierali najchętniej oraz w jakich sklepach i jakich regionach działali najczęściej? 

Ważny komunikat dla mieszkańców Krakowa z ostatniej chwili
Ważny komunikat dla mieszkańców Krakowa

Dobra wiadomość dla mieszkańców i turystów odwiedzających Kraków – zakończył się remont torowiska na ulicy Franciszkańskiej. Jak zapowiedziały władze miasta, ruch tramwajowy na tym ważnym odcinku zostanie wznowiony już w środę, 19 czerwca.

Trzaskowski niechcący pogodził wyborców koalicji i opozycji. Obydwie grupy są zgodne, co do jednego Wiadomości
Trzaskowski niechcący pogodził wyborców koalicji i opozycji. Obydwie grupy są zgodne, co do jednego

Wyborcy Rafała Trzaskowskiego zdecydowali ws. kolejnej szansy dla kandydata KO. Pracownia United Surveys przeprowadziła sondaż dla Wirtualnej Polski, z którego wynika, że zdecydowana większość nie chciałaby, aby prezydent Warszawy znów wystartował w wyborach na prezydenta Polski. Ich opinia jest zaskakująco zbieżna z poglądami wyborców PiS i Konfederacji.

Trump: Jeśli Iran nas zaatakuje, odpowiemy z niespotykaną siłą z ostatniej chwili
Trump: Jeśli Iran nas zaatakuje, odpowiemy z niespotykaną siłą

Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump zagroził w sobotę, że Iran doświadczy "niespotykanej siły" amerykańskiej armii, jeśli w jakikolwiek sposób zaatakuje USA.

Iran uderza w Izrael. Miliony ludzi uciekają do schronów z ostatniej chwili
Iran uderza w Izrael. "Miliony ludzi uciekają do schronów"

Dziesięć osób zginęło, a około 200 zostało rannych w Izraelu na skutek irańskich ataków, przeprowadzonych w nocy z soboty na niedzielę – powiadomiło izraelskie wojsko i służby ratunkowe. Wcześniej informowano o ośmiorgu zabitych.

REKLAMA

Oczy dookoła głowy – jak sowy to robią

Kojarzone z jednej strony z mądrością, a z drugiej ze śmiercią. W przeszłości oskarżane o pomoc czarownikom, do dziś wywołują niepokój. Sowy to wyjątkowe ptaki, które od wielu miesięcy okupują internetowe portale. Powód – niezwykły obrót szyi – o 270 stopni, a nawet zdaniem niektórych internautów o 360!
Płomykówka Oczy dookoła głowy – jak sowy to robią
Płomykówka / pxfuel.com

Poza niezwykłą gibkością szyi ptaki te mają wiele innych rozwiązań anatomicznych, które doskonale pozwoliły im się zaadaptować w środowisku. W tej grupie znajdziemy kolosy – puchacze, o rozpiętości skrzydeł do dwóch metrów i długości ciała do 70 centymetrów, oraz malutką kaktusówkę, długą na 12 centymetrów. Choć głównie zamieszkują lasy, jak włochatka i puszczyk mszarny, to pójdźki i płomykówki często gniazdują w niszach budynków i na poddaszach. Akceptują tundrę, tajgę, pustynię i lasy tropikalne, w Europie chętnie kolonizują tereny leśne, mokradła, brzegi rzek, ale też obszary rolnicze.

Rzeź puszczyka kreskowanego

Być może już wkrótce rozpocznie się w Stanach Zjednoczonych masowa rzeź puszczyka kreskowanego, jednego z gatunków sów. Taki wniosek poddali nie myśliwi, a przyrodnicy (!), zaniepokojeni wielką ekspansywnością tego gatunku. W stanach Oregon i Waszyngton, na północnym zachodzie Stanów Zjednoczonych, puszczyk kreskowany intensywnie wypiera populację puszczyka plamistego i to właśnie w obronie tego drugiego planuje się zastrzelić 500 tysięcy kreskowanych kuzynów, z czego 20 tysięcy jeszcze w tym roku… Zdaniem ekspertów nie ma innego wyjścia z tej sytuacji. Puszczyki należą do najczęściej spotykanych sów na świecie. Puszczyk zwyczajny jest najliczniej występującym gatunkiem sowy w naszym kraju i w całej Europie. Jeżeli nocą ktoś dostrzeże lecącą sowę, zwłaszcza na Podkarpaciu, w Karpatach, w Małopolsce, w Polsce Wschodniej i na Mazurach, to najprawdopodobniej będzie to właśnie puszczyk zwyczajny. To ptak, który zasiedla także miasta, np. Warszawę, Poznań, Kraków i Wrocław, radząc tam sobie znakomicie. Zjada wszystko, od małych owadów po całkiem duże ssaki.

Sowy wybredne i wszystkożerne

Sowy odżywiają się wyłącznie pokarmem zwierzęcym. Najczęstsze strategie polowań to czatowanie, zwane zasiadką, oraz niski lot patrolowy – do trzech metrów nad ziemią. Pójdźka jednak szuka ofiar, chodząc po ziemi, sóweczka szpera w koronach drzew, a uszatka, płomykówka i sowa błotna mogą zawisnąć w powietrzu, podobnie jak drapieżna pustułka, i stamtąd wypatrywać gryzoni. Puszczyki, o niewybrednym guście, zadowolą się wszystkim, co im wpadnie do dzioba i w szpony, ale są gatunki, które wymagają określonego pokarmu, jak płomykówki i uszatki, zjadające tylko drobne gryzonie, czy sowy rybiarki, nazwane tak od swego ulubionego dania. Ofiary są łapane w szpony i duszone silnym uściskiem lub zabijane uderzeniami dzioba. Do transportowania zdobyczy sowy wykorzystują dziób i szpony, potrafią nawet w locie przemieścić ofiarę z nóg do dzioba. Dorosłe osobniki zazwyczaj połykają ofiarę w całości, jeśli nie jest za duża, a pisklęta dostają potrawę rozdrobnioną. Choć system trawienny sowy jest bardzo wydajny, to jednak opierają mu się kości, zęby, sierść i pióra. Dlatego ptaki wydalają niestrawione resztki w postaci wypluwki, której zawartość skrupulatnie badają ornitolodzy i inni specjaliści. Skład wypluwki pozwala zidentyfikować gatunek ptaka i poznać jego menu. Prawie wszystkie gatunki sów gromadzą zapasy; nadmiar upolowanych ofiar składują w gnieździe lub w pobliskich dziuplach, na gałęziach czy w szczelinach skał.

Latanie incognito

Większość sów jest aktywna głównie nocą, dlatego ich ubarwienie – w porównaniu z ptakami prowadzącymi dzienny tryb życia – jest bure, szare lub brązowe, a wzór upierzenia ma zwykle maskujący charakter przypominający otoczenie, np. korę drzew. Sowa śnieżna natomiast, jako mieszkanka rejonów północnych, jest zupełnie biała, więc nie wyróżnia się na śniegu. Spośród skrzydlatej braci wyróżnia sowy natomiast całkowicie bezszelestny lot, co zawdzięczają wyjątkowej budowie skrzydeł i piór. Upierzenie sów jest gęste i miękkie. Każde pióro na górnej powierzchni pokryte jest aksamitnym puszkiem, w dotyku przypominającym tkaniny takie jak plusz lub atłas. Dzięki temu pióra, choć ocierają się o siebie w czasie uderzeń skrzydeł, nie wydają dźwięku. Ponadto przednie krawędzie lotek położonych najbardziej z przodu są wyposażone w szczoteczkowaty rąbek, jakby ząbkowany. Podobny brzeg mają tylne krawędzie wszystkich lotek. Taka budowa piór zapobiega zawirowaniom powietrza podczas lotu i również sprzyja jego wyciszeniu. Wyjątkiem jest upierzenie sów żywiących się rybami, które podczas polowania posługują się wzrokiem, a nie słuchem. Gatunki rybożerne mają ponadto nagi skok, czyli część nogi od goleni do palców, i same palce.

Superprecyzyjny nasłuch

To, co laikowi przypomina sowie uszy, jest mistyfikacją, gdyż sowy nie mają uszu zewnętrznych, a jedynie otwory słuchowe ukryte pod piórami. „Uszy” widoczne u niektórych sów, choćby sowy uszatej, to jedynie pęki piór. Wokół oczu i dzioba sowy mają szlarę, czyli sztywniejsze od innych promieniście ułożone pióra. Funkcją szlary jest skupianie fal dźwiękowych o wysokich częstotliwościach. Działa ona podobnie jak talerz satelitarny lub przyłożona do ucha ręka. Na krawędzi szlary leżą sowie uszy, otoczone zagłębieniem, przechodzącym dalej w rynienkę w upierzeniu. Dźwięk trafiający do szlary jest kierowany poprzez rynienki do zagłębień i dalej do uszu. Co ciekawe, otwory słuchowe po obu stronach głowy są ułożone niesymetrycznie, a zagłębienia mają inny kształt. Sprawia to, że dźwięk dochodzi do uszu w różnym czasie i w nieco innej formie. Dzięki temu sowa potrafi precyzyjnie zlokalizować ofiarę nawet w całkowitej ciemności. Szlara ponadto może robić wrażenie na ewentualnych napastnikach, nastroszona przydaje sowie groźny wygląd.

Oczy jak teleobiektyw

Większość sów poluje, używając przede wszystkim słuchu, ale mają również doskonale rozwinięty wzrok, dostosowany do widzenia w słabym oświetleniu. W porównaniu do ptaków dziennych, np. gołębi, oko sowy jest do 100 razy wrażliwsze na światło. Poszczególne gatunki różnią się między sobą zdolnością widzenia – te prowadzące dzienny tryb życia widzą gorzej przy słabym oświetleniu, ale lepiej rozróżniają barwy. Lepsze widzenie w ciemności wynika ze specyficznej budowy oka. Sowy mają bardzo duże gałki oczne typu teleskopowego, z długą ogniskową i bardzo dużą źrenicą, dzięki czemu na siatkówkę pada więcej światła. Za siatkówką mieści się błona odblaskowa, która dodatkowo wzmacnia jasność widzenia. Dzięki długiej ogniskowej oczy sów mają także zdolność powiększania obrazu, podobnie jak teleobiektyw. Zwiększenie głębokości oka zawęża jednak pole widzenia do ok. 110 stopni; sowy widzą tunelowo, podobnie jak człowiek przez lornetkę. Ponadto wielkie oczy sów nie poruszają się zbyt szybko w oczodołach. Ograniczony kąt widzenia rekompensują sobie ogromną ruchliwością szyi. Natomiast obiekty położone bardzo blisko identyfikują wyjątkowo długimi piórami czuciowymi umieszczonymi wokół dzioba. Sowy jako jedyne spośród ptaków mrugają, używając górnej powieki i dodatkowo tzw. trzeciej powieki – migotki.

Wygina śmiało szyję

W przypadku sów duży zakres obrotu szyją – co najmniej 270 stopni – umożliwia przesiadywanie na gałęzi i dyskretne rozglądanie się za ofiarą. Jak wynika z badania opublikowanego na łamach „Journal od Morphology”, analiza szkieletów i mięśni szyi sów dowodzi, że te zwierzęta powinny bez przeszkód obrócić głowę o 360 stopni. Jednak nikt do tej pory nie zaobserwował na żywo takiej akrobacji. Wiadomo, że żywe sowy obracają głowy w obie strony w płaszczyźnie poziomej o co najmniej 270 stopni, co stanowi trzy czwarte pełnego obrotu. Jednocześnie stwierdzono u nich specyficzne adaptacje strukturalne, które zapobiegają uszkodzeniom nerwów szyi i naczyń krwionośnych podczas obracania głowy. Sowy odwracają głowę w płaszczyźnie pionowej, ale takie ruchy nie zostały jeszcze zbadane, więc ich zakres nie jest znany. Zespół badawczy z Uniwersytetu w Tel Awiwie przeprowadził badania, z których wynika, że podczas odwracania głowy sowy wykorzystują dwa mechanizmy. Po pierwsze, obracają niektóre stawy między kośćmi szyi, co pozwala im na obrót nawet o 126 stopni. Po drugie, fizycznie skręcają kręgosłup, nadając mu wygląd spiralnych schodów. Chociaż to zwijanie zniekształca kręgosłup, badacze odkryli, że ruch ten nie uszkadza kości, więzadeł ani mięśni szyi sowy, nawet jeśli głowa wykona pełen obrót. W związku z tym badacze są przekonani, że żywe sowy mogą wykonywać obrót o 360 stopni.

Ile kręgów szyjnych ma sowa?

Ssaki mają 7 kręgów szyjnych, nie wykluczając żyraf, natomiast sowy aż 14, co zdecydowanie uelastycznia tę część ich ciała. Obserwowany obrót głowy o 270 stopni byłby niemożliwy dla człowieka. Gdyby próbował zrobić coś podobnego, skończyłoby się to zerwaniem naczyń krwionośnych, przerwaniem dopływu krwi do mózgu i śmiercią. Sowy muszą kręcić głowami, bo ich oczy są nieruchome i wąsko osadzone. Patrząc przed siebie, nie widzą zbyt wiele. Adaptacyjnym rozwiązaniem jest ich szyjny system krwionośny, a właściwie jeden duży przewód. Znajduje się on przy kręgosłupie, czyli przy osi obrotu, a nie – jak u ludzi –  w postaci kilku naczyń krwionośnych po bokach szyi. Dzięki temu sowia głowa może obracać się do woli, a tętnice dostarczają mózgowi tlen. Sowy mają też zapasowe naczynia krwionośne, które zabezpieczają dostęp tlenu do mózgu, gdyby główny przewód się przerwał. Niedawno naukowcy odkryli nową strukturę w formie segmentów u podstawy czaszki, gdzie może gromadzić się zapasowa krew. Do tej pory nie znano takich rozwiązań.

Człowiek-sowa

Urodzony w Niemczech pod koniec XIX wieku Martin Joe Laurello znany był na świecie jako „Człowiek-sowa”, gdyż potrafił obrócić głowę o 180 stopni. Urodził się ze skrzywieniem kręgosłupa, które pozwalało mu na tak niebywałe wyczyny. Kiedy przekręcał głowę, jego kręgosłup przybierał kształt znaku zapytania. Podczas tak dużego obrotu mógł pić, ale nie mógł oddychać. Początkowo Laurello występował w Europie, ale w 1921 roku przeprowadził się do USA, gdzie uczestniczył w różnych przedstawieniach prezentujących takie osobliwości, jak kobieta z brodą (pisaliśmy o nich na łamach portalu). I współcześnie pojawiają się osoby, które również potrafią obrócić głowę o 180 stopni, szybko zyskując internetową sławę.

Złowieszcze pohukiwanie

Samce, głośno pohukując, nawołują samice na swoje terytorium. Dlatego w lesie słyszymy pohukiwania. Sowy są dobrymi rodzicami. Samica opiekuje się pisklętami do momentu opuszczenia przez nie gniazda, a samiec pozostaje w pobliżu, przynosząc rodzinie pokarm. Młode opuszczają gniazdo, zanim nauczą się latać. U sów gniazdujących w dziuplach pisklęta wychodzą na okoliczne gałęzie i tam przesiadują, domagając się pożywienia od rodziców. Potrafią przelatywać z gałęzi na gałąź, a w razie upadku na ziemię zwykle są w stanie wspiąć się z powrotem na drzewo, używając mocnych szponów i dzioba. Z wiekiem nabierają wprawy i dostojnego wyglądu. I nie jest to wcale opinia na wyrost. „Puchaczu miły nasz, co dziś dla nas masz” – śpiewały dzieci w dobranocce przed wielu, wielu laty. A bardzo mądry ptak czytał „Gazetkę leśną” innym zwierzętom.

 

 



 

Polecane
Emerytury
Stażowe