Zatrzymanie obywatelskie. Obywatel może zatrzymać przestępcę, ale pod pewnymi warunkami

Czy obywatel może zatrzymać przestępcę? Tak – ale wyłącznie w ściśle określonych okolicznościach. Zatrzymanie obywatelskie to instytucja wyjątkowa, która – choć niecodzienna – ma solidne umocowanie w przepisach. Coraz częściej staje się realnym narzędziem reagowania na czyny karalne tam, gdzie państwo jeszcze nie zdążyło zareagować. Sprawdźmy, kiedy prawo jest po stronie obywatela.
Ważne! Zatrzymanie obywatelskie. Obywatel może zatrzymać przestępcę, ale pod pewnymi warunkami
Ważne! / grafika własna

Co musisz wiedzieć?

  • Niemcy podrzucają Polakom nielegalnych imigrantów przez granicę
  • Wobec bierności polskich służb, granicę patrolują ruchy obywatelskie, które dokonują m.in zatrzymań obywatelskich i przekazują nielegalnych imigrantów polskim służbom
  • Ekspert prawny, sędzia Kamila Borszowska-Moszowska analizuje konotacje prawne kwestii obywatelskiego zatrzymania

 

Czym jest zatrzymanie obywatelskie?

Zatrzymanie obywatelskie (ujęcie obywatelskie) to krótkotrwałe pozbawienie wolności sprawcy przestępstwa przez osobę niebędącą funkcjonariuszem publicznym. Jest to uprawnienie, nie obowiązek, wynikające z art. 243 § 1 Kodeksu postępowania karnego:

- „Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po jego popełnieniu, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.”

Prawo to przysługuje „każdemu” – niezależnie od wieku, zawodu, obywatelstwa czy relacji ze sprawcą.

Warunki legalnego ujęcia – muszą występować dwa jednocześnie:

  1. Warunek czasowy: sprawca został ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, lub pościg został rozpoczęty natychmiast po czynie – z zachowaniem kontaktu wzrokowego lub świadomością kierunku ucieczki.
  2. Warunek celowości: zachodzi obawa ukrycia się sprawcy, lub nie można ustalić jego tożsamości (np. brak dokumentów, podanie fałszywych danych).

Uwaga: Samo podejrzenie przestępstwa nie wystarcza – musi istnieć oczywistość czynu. Podejrzenie graniczące z pewnością.

 

Jakie czyny obejmuje zatrzymanie obywatelskie?

Zgodnie z doktryną i orzecznictwem, ujęcie może dotyczyć każdego przestępstwa – zarówno przeciwko mieniu (np. kradzież, włamanie), jak i zdrowiu czy bezpieczeństwu publicznemu. Nie obejmuje natomiast wykroczeń, chyba że sytuacja jest ewidentnie niebezpieczna i może wskazywać na przestępstwo (np. agresja, próba kradzieży rozbójniczej).

Czy wolno użyć siły fizycznej?

Tak – ale wyłącznie w zakresie koniecznym i proporcjonalnym.

Jeśli sprawca stawia opór, zatrzymujący może go przytrzymać, obezwładnić, uniemożliwić ucieczkę – ale nie wolno mu stosować przemocy jako odwetu.

Wyrok SA w Poznaniu, XVI K 62/12:

- „Zatrzymanie obywatelskie nie zostaje pozbawione cech prawnie dopuszczalnego, w sytuacji jeśli dla zatrzymania sprawcy niezbędne jest użycie siły fizycznej.”

Zakazane jest znęcanie się, bicie, groźby – nawet wobec osoby ewidentnie winnej. Obywatel działa na granicy prawa – łatwo ją przekroczyć.

Jak długo wolno przetrzymywać sprawcę?

Art. 243 § 2 k.p.k. nakłada jasny obowiązek: niezwłocznie zawiadomić Policję lub przekazać jej sprawcę.

Co to znaczy w praktyce?

  • Nie wolno zwlekać – zatrzymanie ma trwać tyle, ile potrzeba, by nawiązać kontakt z organami ścigania.
  • Nie ma mowy o przetrzymywaniu „do wyjaśnienia” przez wiele godzin – to może się skończyć zarzutem bezprawnego pozbawienia wolności (art. 189 k.k.).

 

Co grozi za nielegalne ujęcie?

Jeśli ujęcie:

  • nie spełniało przesłanek (np. brak gorącego uczynku),
  • trwało zbyt długo, lub
  • łączyło się z przemocą lub znęcaniem się –

to osoba dokonująca ujęcia naraża się na odpowiedzialność karną i cywilną. Może zostać oskarżona o bezprawne zatrzymanie lub pozwana o odszkodowanie.

 

Co mówi orzecznictwo? – Praktyczne przykłady

  • SA w Krakowie, II AKa 87/06 – obywatel miał prawo ścigać złodzieja radia, bo pościg był natychmiastowy i logicznie spójny.
  • SA w Szczecinie, II AKa 78/08 – pościg obywatelski może trwać nawet kilka dni, jeśli zachowana jest ciągłość działań i celowość ujęcia.
  • SN, V KK 174/18 – zatrzymujący może popełnić przestępstwo, jeśli np. przetrzymuje osobę zbyt długo lub stosuje nadmierną przemoc – sąd wyraźnie podkreślił granice legalności.

 

Różnica między ujęciem a zatrzymaniem policyjnym

Zatrzymanie obywatelskie to forma subsydiarna – możliwa tylko wtedy, gdy służb publicznych jeszcze nie ma na miejscu.

Nie należy jej mylić z:

 

Podsumowanie

Zatrzymanie obywatelskie to ważne, ale wymagające narzędzie. Możemy działać w obronie porządku publicznego, ale tylko w granicach wyznaczonych przez prawo. Przekroczenie tych granic – nawet w dobrej wierze – może oznaczać poważne konsekwencje prawne.

W dobie rosnącej świadomości obywatelskiej i poczucia odpowiedzialności za wspólnotę warto znać swoje prawa – i ograniczenia.

[Sędzia Kamila Borszowska-Moszowska, zastępca rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych, wykładowca KSSiP i Akademii Nauk Stosowanych im. Angelusa Silesiusa]


 

POLECANE
Tadeusz Płużański: Jedwabne i Wołyń tylko u nas
Tadeusz Płużański: Jedwabne i Wołyń

W kontekście kolejnej rocznicy zbrodni w Jedwabnem (10 lipca 1941 r.) lewacy lansują tezę, że tak znienawidzone przez nich środowiska patriotyczne celowo pomijają tę rzekomo polską akcję eksponując ludobójstwo wołyńskie. „Wołyń dla Polaków to przykrywka, za którą chcą schować Jedwabne” – twierdzi wprost dziennikarz Tomasz Lis. Tylko co ma piernik do wiatraka?

Jad Waszem żąda usunięcia głazów pamięci w Jedwabnem gorące
Jad Waszem żąda usunięcia głazów pamięci w Jedwabnem

W Jedwabnem, kilkadziesiąt metrów od oficjalnego pomnika ofiar z 1941 r., ustawiono siedem granitowych głazów z tablicami, które kwestionują udział miejscowych Polaków w zbrodni. Jad Waszem wzywa władze o usunięcie "obraźliwej instalacji", a polska prokuratura bada, czy szerzy ona nienawiść.

Tȟašúŋke Witkó: Panika na pokładzie, czyli Pieśń o podrzynaniu gardeł tylko u nas
Tȟašúŋke Witkó: Panika na pokładzie, czyli "Pieśń o podrzynaniu gardeł"

Pamiętacie Państwo western z Johnem Waynem, zatytułowany „Rio Bravo", prawda? Klasyk nad klasyki, na którego ścieżce dźwiękowej wybrzmiewają dźwięki tradycyjnego hiszpańskiego utworu „El Deguello” – "Pieśni o podrzynaniu gardeł".

Nieoficjalnie: Tusk miał naciskać na Hołownię ws. Nawrockiego z ostatniej chwili
Nieoficjalnie: Tusk miał naciskać na Hołownię ws. Nawrockiego

Marszałek Sejmu Szymon Hołownia otrzymał od premiera Donalda Tuska "bardzo wyraźną propozycję, ofertę albo sugestię, żeby jednak odłożyć zaprzysiężenie Karola Nawrockiego – twierdzą dziennikarze Interii.

Burza po słowach Brauna. Kaczyński zabrał głos z ostatniej chwili
Burza po słowach Brauna. Kaczyński zabrał głos

Wypowiedzi Grzegorza Brauna w sprawie Holokaustu tylko potwierdzają, że działa on z obcej inspiracji na szkodę - bardzo poważną szkodę - naszego kraju – stwierdził w piątek prezes PiS Jarosław Kaczyński.

Z mostu granicznego w Słubicach zdjęto banery Ruchu Obrony Granic z ostatniej chwili
Z mostu granicznego w Słubicach zdjęto banery Ruchu Obrony Granic

Z mostu granicznego Słubice / Frankfurt nad Odrą zdjęto banery Ruchu Obrony Granic. Robert Bąkiewicz oskarża wiceburmistrza Tomasza Stefańskiego o realizowanie niemieckich poleceń.

Media: Rosjanie ostrzelali pasażerski samolot. To był lot z Mińska do Moskwy Wiadomości
Media: Rosjanie ostrzelali pasażerski samolot. To był lot z Mińska do Moskwy

Według nieoficjalnych doniesień pasażerowie i załoga Boeinga 737-800 lecącego z Mińska do Moskwy zostali namierzeni i ostrzelani przez rosyjski system obrony powietrznej. Wojsko miało wziąć rejsową maszynę za ukraiński dron.   

Rzecznik rządu wzywa do zatrzymania Bąkiewicza. Mocna odpowiedź z ostatniej chwili
Rzecznik rządu wzywa do zatrzymania Bąkiewicza. Mocna odpowiedź

Adam Szłapka wzywa do zatrzymania Roberta Bąkiewicza. Narodowiec odpowiada ostro, nazywając atak rzecznika rządu oznaką słabości władzy.

Kierowca wjechał w grupę ludzi. Dramat w Chełmnie z ostatniej chwili
Kierowca wjechał w grupę ludzi. Dramat w Chełmnie

W piątek w Chełmnie w woj. kujawsko-pomorskim kierowca auta osobowego wjechał w grupę ludzi. Są ranni.

Robert Bąkiewicz:  Planujemy podjąć działania również na granicy polsko-słowackiej tylko u nas
Robert Bąkiewicz: Planujemy podjąć działania również na granicy polsko-słowackiej

Nie występujemy przeciwko polskiej Straży Granicznej czy policji. Wiemy o tym, że o sytuacji decyduje wola polityczne, a wygląda ona następująco: trzeba dobrze robić Niemcom, trzeba robić grę pozorów i trzeba medialnie ograć tę sytuację - mówił Robert Bąkiewicz w rozmowie z Cezarym Krysztopą. Lider Ruchu Obrony Granic poinformował, że obywatelskie patrole będą się równiez organizować na granicy ze Słowacją, gdzie przebiega bałkański szlak przemytniczy migrantów.

REKLAMA

Zatrzymanie obywatelskie. Obywatel może zatrzymać przestępcę, ale pod pewnymi warunkami

Czy obywatel może zatrzymać przestępcę? Tak – ale wyłącznie w ściśle określonych okolicznościach. Zatrzymanie obywatelskie to instytucja wyjątkowa, która – choć niecodzienna – ma solidne umocowanie w przepisach. Coraz częściej staje się realnym narzędziem reagowania na czyny karalne tam, gdzie państwo jeszcze nie zdążyło zareagować. Sprawdźmy, kiedy prawo jest po stronie obywatela.
Ważne! Zatrzymanie obywatelskie. Obywatel może zatrzymać przestępcę, ale pod pewnymi warunkami
Ważne! / grafika własna

Co musisz wiedzieć?

  • Niemcy podrzucają Polakom nielegalnych imigrantów przez granicę
  • Wobec bierności polskich służb, granicę patrolują ruchy obywatelskie, które dokonują m.in zatrzymań obywatelskich i przekazują nielegalnych imigrantów polskim służbom
  • Ekspert prawny, sędzia Kamila Borszowska-Moszowska analizuje konotacje prawne kwestii obywatelskiego zatrzymania

 

Czym jest zatrzymanie obywatelskie?

Zatrzymanie obywatelskie (ujęcie obywatelskie) to krótkotrwałe pozbawienie wolności sprawcy przestępstwa przez osobę niebędącą funkcjonariuszem publicznym. Jest to uprawnienie, nie obowiązek, wynikające z art. 243 § 1 Kodeksu postępowania karnego:

- „Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po jego popełnieniu, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.”

Prawo to przysługuje „każdemu” – niezależnie od wieku, zawodu, obywatelstwa czy relacji ze sprawcą.

Warunki legalnego ujęcia – muszą występować dwa jednocześnie:

  1. Warunek czasowy: sprawca został ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, lub pościg został rozpoczęty natychmiast po czynie – z zachowaniem kontaktu wzrokowego lub świadomością kierunku ucieczki.
  2. Warunek celowości: zachodzi obawa ukrycia się sprawcy, lub nie można ustalić jego tożsamości (np. brak dokumentów, podanie fałszywych danych).

Uwaga: Samo podejrzenie przestępstwa nie wystarcza – musi istnieć oczywistość czynu. Podejrzenie graniczące z pewnością.

 

Jakie czyny obejmuje zatrzymanie obywatelskie?

Zgodnie z doktryną i orzecznictwem, ujęcie może dotyczyć każdego przestępstwa – zarówno przeciwko mieniu (np. kradzież, włamanie), jak i zdrowiu czy bezpieczeństwu publicznemu. Nie obejmuje natomiast wykroczeń, chyba że sytuacja jest ewidentnie niebezpieczna i może wskazywać na przestępstwo (np. agresja, próba kradzieży rozbójniczej).

Czy wolno użyć siły fizycznej?

Tak – ale wyłącznie w zakresie koniecznym i proporcjonalnym.

Jeśli sprawca stawia opór, zatrzymujący może go przytrzymać, obezwładnić, uniemożliwić ucieczkę – ale nie wolno mu stosować przemocy jako odwetu.

Wyrok SA w Poznaniu, XVI K 62/12:

- „Zatrzymanie obywatelskie nie zostaje pozbawione cech prawnie dopuszczalnego, w sytuacji jeśli dla zatrzymania sprawcy niezbędne jest użycie siły fizycznej.”

Zakazane jest znęcanie się, bicie, groźby – nawet wobec osoby ewidentnie winnej. Obywatel działa na granicy prawa – łatwo ją przekroczyć.

Jak długo wolno przetrzymywać sprawcę?

Art. 243 § 2 k.p.k. nakłada jasny obowiązek: niezwłocznie zawiadomić Policję lub przekazać jej sprawcę.

Co to znaczy w praktyce?

  • Nie wolno zwlekać – zatrzymanie ma trwać tyle, ile potrzeba, by nawiązać kontakt z organami ścigania.
  • Nie ma mowy o przetrzymywaniu „do wyjaśnienia” przez wiele godzin – to może się skończyć zarzutem bezprawnego pozbawienia wolności (art. 189 k.k.).

 

Co grozi za nielegalne ujęcie?

Jeśli ujęcie:

  • nie spełniało przesłanek (np. brak gorącego uczynku),
  • trwało zbyt długo, lub
  • łączyło się z przemocą lub znęcaniem się –

to osoba dokonująca ujęcia naraża się na odpowiedzialność karną i cywilną. Może zostać oskarżona o bezprawne zatrzymanie lub pozwana o odszkodowanie.

 

Co mówi orzecznictwo? – Praktyczne przykłady

  • SA w Krakowie, II AKa 87/06 – obywatel miał prawo ścigać złodzieja radia, bo pościg był natychmiastowy i logicznie spójny.
  • SA w Szczecinie, II AKa 78/08 – pościg obywatelski może trwać nawet kilka dni, jeśli zachowana jest ciągłość działań i celowość ujęcia.
  • SN, V KK 174/18 – zatrzymujący może popełnić przestępstwo, jeśli np. przetrzymuje osobę zbyt długo lub stosuje nadmierną przemoc – sąd wyraźnie podkreślił granice legalności.

 

Różnica między ujęciem a zatrzymaniem policyjnym

Zatrzymanie obywatelskie to forma subsydiarna – możliwa tylko wtedy, gdy służb publicznych jeszcze nie ma na miejscu.

Nie należy jej mylić z:

 

Podsumowanie

Zatrzymanie obywatelskie to ważne, ale wymagające narzędzie. Możemy działać w obronie porządku publicznego, ale tylko w granicach wyznaczonych przez prawo. Przekroczenie tych granic – nawet w dobrej wierze – może oznaczać poważne konsekwencje prawne.

W dobie rosnącej świadomości obywatelskiej i poczucia odpowiedzialności za wspólnotę warto znać swoje prawa – i ograniczenia.

[Sędzia Kamila Borszowska-Moszowska, zastępca rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych, wykładowca KSSiP i Akademii Nauk Stosowanych im. Angelusa Silesiusa]



 

Polecane
Emerytury
Stażowe