Publikacja o podtytule „Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952” to bezcenne źródło informacji, opracowane przez Witolda Wasilewskiego z Archiwum IPN, a przetłumaczone przez Wacława Jana Popowskiego. Znajdziemy w nim zapis przesłuchań przeprowadzonych przez komisję kongresmena Raya Maddena w Europie. Jego raport jednoznacznie stwierdził winę ZSRR za Zbrodnię Katyńską.

– IPN przywraca jedno z najważniejszych dzieł o Katyniu – efekty pracy komisji Maddena. W sumie 2500 stron, ważny głos, po wysłuchaniu którego nie ma wątpliwości, kto był sprawcą tej zbrodni. To jest jeden z najważniejszych dokumentów, który już w 1952 r. został wydany w Stanach Zjednoczonych i wskazywał wyraźnie, kto jest sprawcą zbrodni katyńskiej (...), ta komisja udowodniła, że sprawcą jest Związek Sowiecki – podkreślił prezes IPN. – W kłamstwie katyńskim uczestniczył nie tylko Związek Sowiecki, który przez kilkadziesiąt lat czynił wszystko, żeby prawda o tej zbrodni nie wyszła na jaw. Niestety, w tym kłamstwie uczestniczyli również politycy wolnego świata, dla nich ważniejsze były dobre relacje z Moskwą niż ujawnienie prawdy – przypomniał dr Jarosław Szarek.

– Ale pamięć zwyciężyła dzięki rodzinom katyńskim, tym, którzy stracili swych bliskich. Były osoby, które upominały się o prawdę. To osoby, które często płaciły za to bardzo wysoką cenę – więzienie, śmierć. Warto przypomnieć działalność z lat 70. Instytutu Katyńskiego, Adama Macedońskiego uhonorowanego przez IPN nagrodą „Kustosz Pamięci Narodowej” – mówił prezes IPN w Centrum Edukacyjnym im. Janusza Kurtyki Przystanek Historia w Warszawie w przeddzień konferencji „Świadectwa i świadkowie. Zbrodnia katyńska 1940 r.”..

Zdaniem dr. Szarka musimy nadal przypominać, szczególnie młodym ludziom, o Zbrodni Katyńskiej. – IPN uczynił wiele, żeby prawda o tym, co się stało w Katyniu, dotarła do jak największej liczby Polaków. Przypominamy dotychczasowe publikacje IPN – „Zbrodnia Katyńska. W kręgu prawdy i kłamstwa”, z ostatnim wstępem prezesa IPN Janusza Kurtyki, który zginął w katastrofie smoleńskiej. Była też m.in. publikacja w języku Braille’a – podkreślił prezes IPN.

– Amerykańscy kongresmeni przełamali zmowę milczenia, która panowała w wolnym świecie. W 1943 r. – mimo ekshumacji dokonanej przez Niemców – prawda o Katyniu została odrzucona przez wielkie zachodnie mocarstwa – powiedział dr Witold Wasilewski. Autor opracowania pierwszego i drugiego tomu podkreślił, że „raport jednoznacznie stwierdził winę Sowietów za Zbrodnię Katyńską i udowodnił, że prawda była ukrywana przed  opinią publiczną”.

Specjalista z Archiwum IPN przypomniał, że „rząd RFN współpracował z komisją Maddena, ale władze brytyjskie nie były skłonne wycofać się z polityki zatajania zbrodni w Katyniu”. 

Wśród zeznających w Londynie i Frankfurcie byli m.in. Stanisław Mikołajczyk, Stanisław Kot, gen. Władysław Anders, Ferdynand Goetel, Józef Mackiewicz, Józef Czapski.

W 1952 r. wydawnictwo rządowe w Waszyngtonie opublikowało siedem części protokołów przesłuchań przed Specjalną Komisją Śledczą Izby Reprezentantów do Zbadania Faktów, Dowodów i Okoliczności Mordu w Lesie Katyńskim. Całość tego materiału przetłumaczono na język polski w Instytucie Pamięci Narodowej. Trzy pierwsze części zeznań IPN opublikował w zeszłym roku. W trzecim, ostatnim tomie edycji IPN znajdą się części szósta i siódma protokołów oraz Raport Końcowy z dochodzenia, potwierdzający,  że Związek Sowiecki odpowiada za mord na Polakach z 1940 r. Kończący edycję tom ukaże się w osiemdziesiątą rocznicę zbrodni katyńskiej.

Prezentowany, drugi tom edycji IPN składa się z czwartej i piątej części protokołów przesłuchań. Części te zostały nieprzypadkowo wybrane do łącznej edycji w jednym tomie. Tom ten zawiera zapis europejskiej części prac komisji Maddena.

Po przesłuchaniach w Stanach Zjednoczonych członkowie Komisji uznali, że konieczne jest przesłuchanie świadków w Europie. 11 marca 1952 r. Izba Reprezentantów Stanów Zjednoczonych — po dyskusji i niejednomyślnie — zaaprobowała rezolucję nr 539, pozwalając na prowadzenie dochodzenia katyńskiego poza granicami USA. Dziewięć dni później Izba zdecydowała o przyznaniu środków na pokrycie kosztów prac w Europie.

W kwietniu 1952 r. komisja Maddena przeprowadziła dwie serie przesłuchań w Europie — pierwszą w Londynie, drugą we Frankfurcie nad Menem, a jej podkomisja udała się do Neapolu. W Wielkiej Brytanii, RFN i we Włoszech zeznawali m.in. najważniejsi przebywający na wychodźstwie polscy politycy i wojskowi, niemieccy generałowie oraz czterech członków Międzynarodowej Komisji Lekarskiej, która w 1943 r. potwierdziła odpowiedzialność sowiecką za zbrodnię z 1940 r.

Źródło: IPN