Podczas przeglądania teczek funkcjonariuszy UB i SB pojawia się problem naruszeń przez nich prawa (lub nazwijmy to eufemistycznie, niekonwencjonalnych zachowań podczas pełnienia obowiązków służbowych) jakich się dopuszczali – dodam od razu, że nie chodzi to o łamanie praw konstytucyjnych obywateli lecz o występki kryminalne popełniane przez „ ludzi honoru".  W związku z powyższym w sposób uprawniony należy postawić pytanie, jak wielu ze „ stróżów prawa i porządku socjalistycznego ” wchodziło na tę ścieżkę. Dobrze byłoby to sprawdzić (potraktujmy to jako postulat badawczy), dobrze byłoby też prześledzić losy tych ludzi, przed przyjęciem do służby, w trakcie jej trwania jak i po zakończeniu, niezależnie od tego jak się ona kończyła, czy wyrzuceniem z szeregów UB / SB, czy karami dyscyplinarnymi czy też tuszowaniem spraw i dalszą „ twórczą  pracą na rzecz socjalistycznej ojczyzny”. Dotychczasowy stan badań nie upoważnia do stawiania generalnych wniosków.

Można zaryzykować twierdzenie, że takich przypadków mogło być około 10 %  (lub nieco więcej) z ogólnej liczby. Dużo to czy mało można zapytać !?

Bez szerszego zbadania problemu odpowiedzieć precyzyjnie na to pytanie jest niezwykle trudno, faktem pozostaje jednak, że alkoholizm wśród funkcjonariuszy był ( jeśli nie powszechny ) częsty i to zarówno we wczesnym okresie funkcjonowania „organów bezpieczeństwa” jak i w schyłkowym okresie PRL/u, znam (prywatnie) kilka przypadków, które jeśli nie byłyby w swej wymowie tragiczne to byłyby w ostatecznym rozrachunku Monthy Pythonowskie – może kiedyś je zresztą „opowiem” bo na to zasługują. Większa zaś część ekscesów, na opisy których natykamy się w aktach „Instytutu”, dokonywana była właśnie pod wpływem alkoholu (abstrahuję w tym miejscu oczywiście od potwornych czynów z wczesnych lat działania bezpieki jak i takich jak mordy na Księżach i innych osobach popełnione w katach 1980 - 1989).

Zajmijmy się „tu” takim właśnie przypadkiem „ niesubordynowanego „ funkcjonariusza, który stanie się „ bohaterem ” opisywanych w dokumentach zdarzeń. To typowy przykład „dzielnego bojownika o demokrację„ (pierwowzoru „człowieka honoru”) z wczesnego okresu funkcjonowania służb. Nazwiska tego człowieka z przyczyn zwanych „procesowymi” nie wymienię.

Urodził się w roku 1927 w pod Tarnobrzegiem we wsi Turba, ochrzczony został jako rzymski katolik. Ukończył szkołę podstawową i zawodową przy Hucie Stalowa Wola ( w „ Ankiecie Specjalnej ” na pytanie o wykształcenie „ specjalne ” wpisał „ średnie ” ), jako dodatkowe zanotowano „ kurs dla czł. ORMO w Przemyślu w roku 1949 ”. Jak widać intelektualistą nie był, nie posiadał więc także: „ […] prac naukowych […] ”. Jako zawód nabyty deklarował ślusarstwo. Jego ojciec był emerytem PKP, a matka pozostawała przy ojcu właśnie. Miał rodzeństwo, dwie siostry i brata. Był kawalerem. Rodzina, jak i nasz „ bohater ” nie należeli do konspiracji i nie podpisali „ volkslisty ”, „figurant” niniejszego tekstu należał też do aż dwu partii, od lutego 1948 do PPS a od 15 grudnia 1948 do PZPR ( odbywał staż kandydacki w Hucie Stalowa Wola ). Kontaktów z przebywającym od 1935 roku we Francji bratem Ojca ( przynajmniej formalnie ) nie utrzymywał ani on ani jego rodzice. Do służby „ w organach ” został zarekomendowany przez „ […] Pracownika U.B.P. w Rozwadowie Sobiesiak Teofila […] ”. We wniosku personalnym o przyjęcie do służby w UB pisano co następuje: „ […] Przeprowadzona kontrol specjalna przeprowadzona na wymienionego i jego rodzinę nie wykazała żadnych materiałów kompromitujących. Jedynie kontrol wykazuje, że ojciec jego i matka są biernie ustosunkowani do uspółdzielczenia wsi, a do kleru ustosunkowani dobrze. Sam zaś kandydat do kościoła nie uczęszcza, do kleru ustosunkowany wrogo [...] ” konkluzja owej kontroli (a może „owego kontrola”) brzmiała: „ […] przyjąć do Służby Bezp. Publicznego na trzy miesięczny okres próbny i mianować na stanowisko referenta Referatu Kolejowego Rozwadów PUBP Tarnobrzeg z dniem 1.IX.1950 r. […] ”. Dość szybko (bo po około roku) przeniesiono go do Przemyśla, gdyż: „ […] Obecnie wymieniony przechodzi w doniesieniach jakoby współpracował z bandą  > Tarzana <  i posiadał nielegalną broń […] ”. Tam też miały miejsce opisywane w przedstawianym niżej dokumencie zdarzenia w efekcie, których został ostatecznie wyrzucony z UB ( w stopniu plutonowego ). Współpraca z podziemiem ( na jego szczęście ) póki co nie została potwierdzona.

Po odejściu z „organów” wrócił do pracy w Hucie Stalowa Wola, gdzie nadal nie stronił od alkoholu i nadal interesował się płcią przeciwną „ […] Z pracy zawodowej wywiązywał się w miarę swoich możliwości. Pod względem politycznym jak i ogólnym na poziomie średnim. Moralnie prowadzi się nienależycie często wprowadza się w stan nietrzeźwy i niewłaściwe (wie ? – niewyraźny zapis w tekście dokumentu – P.Ł. ) wystąpienia do kobiet. […] ”.

Nie wiemy czy człowiek ten nadal żyje w związku z powyższym pominiemy w opracowanym materiale jego nazwisko. Dodajmy też, że „nasz bohater” za swoje czyny  nie poniósł jakiejkolwiek odpowiedzialności karnej.

Przy dokonywaniu opracowania źródła zachowano jego autentyczny język i składnię zdań, które znalazły się w przedstawianym uważnemu czytelnikowi raporcie. Skróty, których dokonano nie zubożyły tekstu. Usunięto z niego bowiem także  fragmenty topograficzne i personalne, nieistotne z punktu widzenia narracji i opisu zdarzenia.

Dobrze jednak, że możemy przekonać się jacy ludzie budowali „ nową rzeczywistość „ powojennej Polski. Nazwiska i charakterystyki większości występujących w dokumencie funkcjonariuszy można znaleźć w publikacjach rzeszowskiego oddziału IPN. Dokument zaś pochodzi z akt o sygnaturze - IPN RZ 0 180/561 DIOZO.
 
 

01
Naczelnika Wydziału W.U.B.P                                    Rzeszów, dnia 30 stycznia 1952 r.
W Rzeszowie
 
 
 
 
                                                            Do
                                                            Szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezp. Publ.
                                                            w Rzeszowie
                                                            Mjr. Góreckiego
 
                                                            Odręczny dopisek z podpisem „Górecki mjr.
                                                             Zatwierdzam 31.I.1952r.” pod spodem trójkątna pieczęć
                                                             z dopiskiem „za godność” i nieczytelnym podpisem
                                                             oraz datą 31.I.52 r. (P.Ł.)
W sprawie:
 
Plut. „[…]”
s. Franciszka, ur. 20.XII.1927 r.
mł. Referenta III – go
P.U.B.P. w Przemyślu
 
 
 
                                                       RAPORT
 
 
 
 
              Po przeprowadzeniu dochodzenia w sprawie p-ko mł. Referentowi Referatu III – go P.U.B.P w Przemyślu – plut. „[…]”, ustalono co następuje:
 
             W dniu 18 kwietnia 1951 r. do tut. Wydziału wpłynęła notatka służbowa. Przez Szefa P.W. Stalowa Wola na podstawie zeznań ob. Gorczycy Teresy, z treści której wynika, że plut. Paterek Janisław w dniu 16 kwietnia 1951 r. spotkał ja na stacji kolejowej w Zbydniowie i wraz z nią udał się pod jej dom w Kępie Zaleszczyńskiej, gdzie pod groźbą pistoletu zgwałcił ją, przy czym zgubił pistolet, który znalazła ob. Gorczyca Teresa, oddając na posterunek M.O. w Zbydniowie. „[…]” zaś na drugi dzień nie zgłosił się do pracy, ponieważ szukał wspomnianego pistoletu.
             W związku z powyższym „[…]” Paterek za zgubienie pistoletu został ukarany po linii partyjnej, natomiast ob. Gorczycy Teresie nie dano wiary za rzekome zgwałcenie jej, gdy jak wykazał przeprowadzony wywiad, to w/w swój tryb życia prowadzi niemoralny, często spotykana jest przez funkcj. M.O. przy odbywaniu stosunków płciowych w miejscach publicznych i [...] tłumaczy się, że mężczyzna, który odbył z nią stosunek, dopuścił się na niej gwałtu.
             [...] Będąc na stacji ( pod wpływem wypitego wcześniej z funkcjonariuszami M.O. alkoholu – P.Ł. ), funkcj. Paterek podszedł do trzech nieznanych mu cywilów, od których żądał postawienia mu wódki, a kiedy oni odmówili [...] odgrażał im pistoletem, i aresztowaniem. Widząc to funkcj. WUBP Rzeszów – Witek Władysław, będący w tym czasie na stacji kolejowej, udał się za „[…]” wraz ze strażnikiem więzienia [...] Wówczas „[…]” chcąc uniknąć rozmowy z w/w funkcjonariuszami począł uciekać [...] zatrzymany przez Pracowników M.O. i doprowadzony do chor. Witka, który począł mu tłumaczyć, aby szedł do domu, gdyż jest pijany i wywołuje awanturę [...] . Mimo słusznych uwag „[…]” nadal zachowywał się niewłaściwie, wyrażając się pod adresem Witka w obecności funkcj. M.O. wulgarnymi słowami.
             Po chwilowej awanturze około godziny 24 [...] udał się do mieszkania ob. Baran Romany, [...] którą głośnym pukaniem do drzwi zbudził. Po wejściu [...] wyjął z kieszeni pistolet służbowy i położył go na stole w kuchni, [...] polecił ob. Baran Romanie schować go. [...] ob. Baran pistoletu nie schowała więc „[…]” wziął go spowrotem do ręki i udał się do pokoju, pod pozorem przeprowadzenia rewizji za rzekomo ukrywającym się osobnikiem [...]. Do pokoju z „[…]” Paterkiem udała się ob. Baran Romana, gdzie „[…]” złapał ją za ręce i przemocą usiłował z nią dokonać stosunek miłosny. Mimo użycia siły [...] ob. Baran nie zgodziła się na odbycie stosunku, to wówczas zmuszał ją do stosunku pod groźbą użycia broni, trzymając równocześnie [...] w ręku pistolet.    
            W obawie przed dokonaniem na niej gwałtu ob. Baran Romanie udało się wytrącić z rąk [...] „[…]” pistolet, który upadł pod łóżko [...].
            „[…]” kiedy pozostał sam w mieszkaniu , położył się na otomanie w pokoju, gdzie zasnął i spał do rana dnia następnego. [...] Po upływie kilku dni, „[…]”  ponownie przyszedł pod dom [...] i zaczął dobijać się do drzwi [...] usiłował wejść w nocy około godziny 1-szej do mieszkania ob.Baran Romany, jednak ta mimo ostrego pukania [...], nie wpuściła go. Z powodu tego, plut. „[…]”  pod adresem ob. Baran i lokatorki tegoż mieszkania – ob. Dąbrowskiej, wyrażał się wulgarnymi słowami.
            W dniu 19 stycznia 1952 r. plut. „[…]”  pełniąc służbę inspekcyjnego PUBP Przemyśl około godziny 19,30 udał się na kolację wraz z Bukiem Józefem, pozostawiając za siebie w służbie funkcj. – Żmudę Ireneusza.
             [...] spotkał się z nieustalonym z nazwiska ppor., [...] z którym weszli do gospody, gdzie wypili butelkę wina, oraz po dużym piwie i jedną ćwiartkę wódki. [...] zakupili jeszcze 1 litra wódki, którą zabrali [...] i udali się do mieszkania „[…]”,  [...] „[…]”  z ppor. Udał się pod mieszkanie Baran Romany, gdzie pukali [...] żeby wpuściła ich do mieszkania, [...] „[…]”  wraz z ppor. rządali kategorycznie, by otworzyła im drzwi, przy tym wyrażali się pod jej adresem wulgarnymi słowami.
             Widząc, że dobijanie to jest bezcelowe, [...], udali się do sąsiedniego mieszkania ob. Zalewskiego Franciszka, [...].
              Po wyjściu na podwórze „[…]” spotkał funkcj. Żmudę, [...] Żmuda zapytał go, dlaczego nie przychodzi do pełnienia służby. Wówczas „[…]”  [...] zawołał na tegoż ppor., który został na korytarzu budynku zamieszkania Baran Romany. Po przybyciu ppor. [...] podszedł do funkcj. Żmudy żądając od niego legitymacji, lecz ten nie okazał mu z uwagi na to, że ppor. był pijany. [...]
              W tą samą noc przybył do urzędu ‘[…]” i odniósł się wulgarnymi słowami do wartownika Musik Pawła dlatego, że ten zwrócił mu uwagę, że idzie do służby w stanie pijanym.
               Po przyjściu do sekretariatu, „[…]”  siadł na krześle a następnie spadł z krzesła na podłogę, leżąc do rana następnego dnia. [...]
Kier. Sek. II Wydz. Ds. Funkcj.                             Naczelnik Wydziału ds. Funkcj.
W,u.b.p w Rzeszowie                                             W.U.B.P w Rzeszowie
 
Gościmiński M. Por.                                                 Kamer Karol por.
 
Egz. 7
BW/CZ.
 
Odręczny dopisek z nieczytelnym podpisem