[Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni

Bezsprzeczną elitą miejską Pińska (oraz reszty miasteczek powiatu) byli urzędnicy, przedsiębiorcy, inteligencja oraz duchowni wszystkich wyznań. Z punktu widzenia narodowości najwyżej w hierarchii znajdowali się Rosjanie. Byli oni oficjalną narodowością i koncentrowali się na swoich własnych interesach, które wśród urzędników, policjantów i wojskowych przede wszystkim odzwierciedlały cele cara i jego rządu. 
 [Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni
/ Pińsk, Wikipedia CC BY 3.0
 Urzędnicy mianowani byli na szczycie w carskim systemie, bo to władza. Urzędnicy wybierani stali zaraz za pomieszczykami. Wśród urzędników wyróżniali się głównie: burmistrz Sergei Gieorgiewskij (Rosjanin) oraz członkowie zarządu miasta: Konstanty Grabewski i M. Kaczanowski. Sekretarzował Bronisław Borysowicz, prawosławny. Zarząd ziemski powiatowy to namiastka samorządu, której prezesował Rosjanin, a pozostali członkowie to również nie-Polacy. Samorządowcy – część wybieralna, a część mianowana – ziemianie bądź włościanie, to głównie Rosjanie (26 wybranych, 4 z urzędu, a w tym i miejscowy pop). Obok tego było też wybranych sześciu Polaków z obywatelstwa. Cieszyli się dużym prestiżem społecznym, chociaż ich władza polityczna mogła być i bywała ograniczona przez władze administracyjne i wojskowe.

W hierarchii inteligencji bezsprzecznie najwyżej stali lekarze. Doktorów medycyny wszystkich wyznań (katolicy, prawosławni, oraz żydzi) na Pińszczyźnie pracowało 22 osób, z czego 12 w samym mieście. Była wśród nich jedna kobieta, dr Ruchla Wein. W Pińsku i powiecie pińskim funkcjonował oficjalnie zaledwie jeden prawnik, a też i niepełnoprawny: Józef Gralewski zakwalifikowany był jako pomocnik adwokata przysięgłego. Obok niego zarejestrowanych było dwóch rejentów: P. Pigulewski i E. Frisch. 

Do miejskiej inteligencji zaliczali się również nauczyciele: chrześcijanie i żydzi. Było ich co najmniej 20. Uczyli w 11 szkołach, które mieściły się w Pińsku. Najważniejsze z nich to państwowa szkoła realna 7-klasowa oraz państwowe gimnazjum żeńskie 7-klasowe. Do tego dochodziło prywatne 5-klasowe progimnazjum żeńskie. Pińsk utrzymywał dodatkowo 4-klasową szkołę męską. A ponadto funkcjonowały 3 szkoły katolickie parafialne męskie i 3 żeńskie. Jeśli chodzi o społeczność mojżeszową, to łożyła ona na 7-klasowe progimnazjum żydowskie oraz 4-klasową szkołę żydowską męską. Oprócz tego naturalnie istniały tradycyjne chedery ze swoimi małamedami, ale uznawane były one jako zjawiska spoza nowoczesnego społeczeństwa.

Opisując elity żydowskie, należy wspomnieć ziemian, z którymi Żydzi żyli zwykle w symbiozie. I to osoby wyznania mojżeszowego o rozmaitym stopniu zamożności, a szczególnie najbogatsi. Prominentna rola ziemiaństwa na Pińszczyźnie odzwierciedlała również jego udział w życiu gospodarczym. Naturalnie zdominowali rolnictwo, ale również stanowili poważną siłę w przemyśle przetwórczym i drzewnym. 

Kooperowali z nimi w większym stopniu niż konkurowali przedsiębiorcy żydowscy, a w tym najbardziej prominentna rodzina fabrykantów żydowskich z Pińska – bracia Mosze i Dawid Lourié (Luria), a potem ich spadkobiercy – Aleksander i Leopold. Wywodzili się od matriarchy rodu, Chaji z Karlinerów, spokrewnionych z kupcami Lewinami. Fortuna rodowa wywodziła się z obrotu zbożem i drewnem, a powiększała się dzięki kontraktom państwowym. Inwestowali w komunikację wodną po kanałach pińskich. Rywalizował z nimi Majer Lifszyc (Meir Lifschitz), zwany „magnatem łojowym”. Był głównym producentem świec i mydła, którego produkty rozchodziły się na całe imperium. Oprócz tego wszedł w projekty infrastrukturalne. Wielkim miejscowym fabrykantem był też kurlandzki Żyd, Mosze Halpern, który zbudował fabrykę zapałek. Miejscowi bogacze kontrolowali też pińskie banki, chociaż powstały również niezależnie od nich unie kredytowe z oddolnej inicjatywy syjonistów. W sumie jednak na 8 pińskich instytucji finansowych tylko jeden bank był w rękach chrześcijan.

Rabinowie stali na dole drabiny stosunków zewnętrznych imperium carów. Byli dyskryminowani na rzecz prawosławnych popów. Nawet księża katoliccy liczyli się bardziej – mimo że Poliaczki, schizmatycy, to jednak chrześcijanie. Jednak tak jak duchowni chrześcijańscy czy imamowie islamscy, rabini również cieszyli się dużym prestiżem wśród znacznej części swojej społeczności. Buntowali się przeciw nim głównie sekularyzujący się młodzi, a po pewnym czasie szczególnie lewicowcy rozmaitej maści o rewolucyjnej orientacji. Powoli zaczęli tworzyć oni alternatywną hierarchię w ramach społeczności żydowskiej. Początkowo jednak, od lat 80. XIX w., hierarchia modernizujących Żydów zazębiała się ze społecznością tradycyjną mojżeszową. 

Chodzi tu szczególnie o tzw. Miłośników Syjonu (Hovevei Zion), czyli proto-syjonistów. Bardzo często inspiracja do takich działań szła ze środowiska rabinackiego. Ich zwolennicy koncentrowali się na sprawach społecznych i kulturowych, szczególnie na odbudowaniu języka hebrajskiego oraz transformacji swej społeczności w nowoczesny sposób, ale ewolucyjnie. Tworzyli rozmaite kluby, organizacje charytatywne oraz kooperatywy (które również powstawały niezależnie z inicjatywy środowisk nie syjonistycznych). Jednak pod zaborem rosyjskim tacy jak Miłośnicy Syjonu zorganizowali się w praktyce dużo wcześniej niż teorie swoje stworzył Teodor Herzl. 

Zresztą przynajmniej jeden z prominentnych działaczy pińskiego proto-syjonizmu, Grigorii Lourié, syn poważnych miejscowych przedsiębiorców i krezusów, stawił się na pierwszy kongres syjonistyczny w Bazylei w 1897 r. Ten typ syjonizmu był umiarkowany, liberalny, „burżuazyjny”. Chciał organizować żydostwo kresowe po hebrajsku i autonomiczne, aby przygotować swoich współziomków do stopniowej emigracji do Palestyny, gdzie miało powstać państwo żydowskie oparte o doktryny liberalne oraz kooperatywne. W Pińsku do Wielkiej Wojny dominował syjonizm ogólny, szczególnie inspirując żydowskie elity gospodarcze. Współegzystowali z nim syjoniści religijni z Mizrachi, o orientacji centro-prawicowej. Jednocześnie jednak pojawiły się i innekierunki, dużo bardziej radykalne. Pierwszy w Pińsku objawił się marksistowski, robotniczy Bund. Obiecywał jidiszowski socjalistyczny raj na ziemi wraz z autonomią dla społeczności żydowskiej w ateistycznej utopii. Z Bundem zaczęli konkurować miejscowi folkiści – lewicowi populiści, też po jidisz. Hebrajskiego i autonomi oraz socjalizmu i ateizmu zaczęli się domagać lewicowcy z partii Robotników Syjonu (Poale Zion). Lewicowe elity żydowskie alternatywne miały jeszcze dość małe znaczenie, chociaż faktycznie martwiły szczególnie ortodoksyjną większość. Nie zdołały one jednak podciąć prestiżu ortodoksyjnych rabinów. Ich głównym zajęciem było zwalczanie wpływów hasydów z Karlina oraz utrzymywanie swej społeczności w ryzach. Życie w Pińsku toczyło się wciąż według religijnego kalendarza. 

Wpływy ogólnych syjonistów odzwierciedlały ich zwykle wysoki stopień wykształcenia oraz zamożność. Nawet jeśli byli niewierzący, czy tylko nominalnie praktykujący, ogólni syjoniści starali się z szacunkiem traktować Żydów religijnych jako nosicieli żydowskiej kultury. Na przykład, właściciele żydowscy fabryk, tacy jak Lourié czy Helpern, którzy byli syjonistami – liberałami modlili się wspólnie ze swoimi robotnikami. I naturalnie sprzeciwiali się czynnie radykałom. Również dlatego, że strajki i działalność rewolucyjną odczuwali na swojej skórze przede wszystkim żydowscy przedsiębiorcy, tak jak rodzina Lourié, która była związana z Syjonistami Ogólnymi. Dotyczyło to również przełomowych czasów rewolucji 1905 r.

Jednym słowem na początku XX w. społeczność żydowska Pińska doświadczała wielkich zmian. Ten ferment jednak ograniczał się głównie do nich samych, a poza nimi martwił głównie carską policję i żandarmerię. W czasie rewolucji 1905 r. i potem doszło do strajków, demonstracji i aktów przemocy, a w tym usiłowania przeprowadzenia zamachów terrorystycznych. Miasto kipiało, ale wieś pozostawała raczej spokojna. W taki właśnie sposób powoli sprawy pińskich Żydów zaczęły również docierać do reszty mieszkańców miasta i okolic, chrześcijan, a szczególnie lokalnych elit.

Ale o tym niedługo. 

Marek Jan Chodakiewicz

Waszyngton, DC, 4 grudnia 2019
www.iwp.edu
Intel z DC


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
Tusk: Nie chcę nikogo straszyć, ale wojna nie jest już pojęciem z przeszłości z ostatniej chwili
Tusk: "Nie chcę nikogo straszyć, ale wojna nie jest już pojęciem z przeszłości"

Nie chcę nikogo straszyć, ale wojna nie jest już pojęciem z przeszłości. Jest realna, w gruncie rzeczy zaczęła się ponad dwa lata temu. To, co obecnie najbardziej niepokoi, to fakt, że możliwy jest dosłownie każdy scenariusz. Takiej sytuacji nie mieliśmy od 1945 roku – uważa szef polskiego rządu Donald Tusk.

Wojsko poderwało samoloty. Dowództwo Operacyjne wydało komunikat z ostatniej chwili
Wojsko poderwało samoloty. Dowództwo Operacyjne wydało komunikat

Dzisiejszej nocy obserwowana jest intensywna aktywność lotnictwa dalekiego zasięgu Federacji Rosyjskiej, związana z uderzeniami rakietowymi wykonywanymi na obiekty znajdujące się na terytorium Ukrainy – przekazało na platformie X Dowództwo Operacyjne.

Odmrożenie cen energii. To uderzy w portfele Polaków z ostatniej chwili
Odmrożenie cen energii. To uderzy w portfele Polaków

Spółdzielnie mieszkaniowe planują od końca czerwca podwyżki opłat, przeważnie wynikające ze wzrostu cen energii elektrycznej i ciepła – informuje w piątkowym wydaniu „Rzeczpospolita”. Drogą ucieczki przed nimi może być fotowoltaika – dodaje.

Dramat w Niemczech. Polka wśród ofiar śmiertelnych z ostatniej chwili
Dramat w Niemczech. Polka wśród ofiar śmiertelnych

47-letnia Polka jest jedną z ofiar śmiertelnych wypadku autobusowego, do którego doszło w środę na autostradzie A9 w pobliżu Lipska na wschodzie Niemiec. Policja przekazała w czwartek informacje na temat tożsamości trzech spośród czterech osób zabitych w wypadku.

Dziwne zachowanie Kołodziejczaka na spotkaniu z Ukraińcami. Jest reakcja wiceministra z ostatniej chwili
Dziwne zachowanie Kołodziejczaka na spotkaniu z Ukraińcami. Jest reakcja wiceministra

W środę i w czwartek przedstawiciele resortów infrastruktury, funduszy, rozwoju, finansów, aktywów państwowych oraz rolnictwa uczestniczyli w spotkaniach ze stroną ukraińską. W sieci Ukraińcy opublikowali zdjęcie z nietypową pozą Michała Kołodziejczaka. Jest reakcja wiceministra.

Zełenski: Nie mamy już prawie artylerii z ostatniej chwili
Zełenski: Nie mamy już prawie artylerii

Rosja na 100 proc. wykorzystuje przerwę we wsparciu USA dla Ukrainy; nie mamy już prawie w ogóle artylerii - powiedział w wyemitowanym w czwartek wywiadzie dla amerykańskiej telewizji CBS prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski. Ostrzegł, że bez amerykańskiego wsparcia Ukraina przegra, a wojna bardzo szybko może "przyjść do Europy".

Dramatyczne wyznanie Zbigniewa Ziobry z ostatniej chwili
Dramatyczne wyznanie Zbigniewa Ziobry

"Choroba bardzo przyspieszyła. W ciągu miesiąca schudłem 10 kilogramów, pojawiły się bardzo mocne bóle i towarzyszył mi coraz większy problem z głosem" - powiedział w programie "Debata Dnia" o stanie swojego zdrowia Zbigniew Ziobro.

Naukowy wieczór z dr Kaweckim: Przez 10 lat Polak nominował do Nobla z fizyki Wiadomości
Naukowy wieczór z dr Kaweckim: Przez 10 lat Polak nominował do Nobla z fizyki

Przez ponad 10 lat Polak formalnie nominował do Nagród Nobla z fizyki! To pierwszy przypadek, gdy opinia publiczna się o tym dowiaduje.

Były minister Tuska zaatakował Dominika Tarczyńskiego: Bedzie miał proces z ostatniej chwili
Były minister Tuska zaatakował Dominika Tarczyńskiego: "Bedzie miał proces"

Były minister finansów, Jan Vincent Rostowski zaatakował na Twitterze [X] Dominika Tarczyńskiego. "Będzie miał proces za publikowanie obrzydliwych fake newsów" - odpowiada europoseł Prawa i Sprawiedliwości

Adam Bodnar powinien podać się do dymisji z ostatniej chwili
"Adam Bodnar powinien podać się do dymisji"

Radosław Fogiel, poseł PiS uważa, że służby złamały prawo, wchodząc do domu b. ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry. Jak mówił w czwartek w Studiu PAP, w jego ocenie prokurator Marzena Kowalska i szef MS Adam Bodnar powinni za to ponieść odpowiedzialność i podać się do dymisji.

REKLAMA

[Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni

Bezsprzeczną elitą miejską Pińska (oraz reszty miasteczek powiatu) byli urzędnicy, przedsiębiorcy, inteligencja oraz duchowni wszystkich wyznań. Z punktu widzenia narodowości najwyżej w hierarchii znajdowali się Rosjanie. Byli oni oficjalną narodowością i koncentrowali się na swoich własnych interesach, które wśród urzędników, policjantów i wojskowych przede wszystkim odzwierciedlały cele cara i jego rządu. 
 [Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni
/ Pińsk, Wikipedia CC BY 3.0
 Urzędnicy mianowani byli na szczycie w carskim systemie, bo to władza. Urzędnicy wybierani stali zaraz za pomieszczykami. Wśród urzędników wyróżniali się głównie: burmistrz Sergei Gieorgiewskij (Rosjanin) oraz członkowie zarządu miasta: Konstanty Grabewski i M. Kaczanowski. Sekretarzował Bronisław Borysowicz, prawosławny. Zarząd ziemski powiatowy to namiastka samorządu, której prezesował Rosjanin, a pozostali członkowie to również nie-Polacy. Samorządowcy – część wybieralna, a część mianowana – ziemianie bądź włościanie, to głównie Rosjanie (26 wybranych, 4 z urzędu, a w tym i miejscowy pop). Obok tego było też wybranych sześciu Polaków z obywatelstwa. Cieszyli się dużym prestiżem społecznym, chociaż ich władza polityczna mogła być i bywała ograniczona przez władze administracyjne i wojskowe.

W hierarchii inteligencji bezsprzecznie najwyżej stali lekarze. Doktorów medycyny wszystkich wyznań (katolicy, prawosławni, oraz żydzi) na Pińszczyźnie pracowało 22 osób, z czego 12 w samym mieście. Była wśród nich jedna kobieta, dr Ruchla Wein. W Pińsku i powiecie pińskim funkcjonował oficjalnie zaledwie jeden prawnik, a też i niepełnoprawny: Józef Gralewski zakwalifikowany był jako pomocnik adwokata przysięgłego. Obok niego zarejestrowanych było dwóch rejentów: P. Pigulewski i E. Frisch. 

Do miejskiej inteligencji zaliczali się również nauczyciele: chrześcijanie i żydzi. Było ich co najmniej 20. Uczyli w 11 szkołach, które mieściły się w Pińsku. Najważniejsze z nich to państwowa szkoła realna 7-klasowa oraz państwowe gimnazjum żeńskie 7-klasowe. Do tego dochodziło prywatne 5-klasowe progimnazjum żeńskie. Pińsk utrzymywał dodatkowo 4-klasową szkołę męską. A ponadto funkcjonowały 3 szkoły katolickie parafialne męskie i 3 żeńskie. Jeśli chodzi o społeczność mojżeszową, to łożyła ona na 7-klasowe progimnazjum żydowskie oraz 4-klasową szkołę żydowską męską. Oprócz tego naturalnie istniały tradycyjne chedery ze swoimi małamedami, ale uznawane były one jako zjawiska spoza nowoczesnego społeczeństwa.

Opisując elity żydowskie, należy wspomnieć ziemian, z którymi Żydzi żyli zwykle w symbiozie. I to osoby wyznania mojżeszowego o rozmaitym stopniu zamożności, a szczególnie najbogatsi. Prominentna rola ziemiaństwa na Pińszczyźnie odzwierciedlała również jego udział w życiu gospodarczym. Naturalnie zdominowali rolnictwo, ale również stanowili poważną siłę w przemyśle przetwórczym i drzewnym. 

Kooperowali z nimi w większym stopniu niż konkurowali przedsiębiorcy żydowscy, a w tym najbardziej prominentna rodzina fabrykantów żydowskich z Pińska – bracia Mosze i Dawid Lourié (Luria), a potem ich spadkobiercy – Aleksander i Leopold. Wywodzili się od matriarchy rodu, Chaji z Karlinerów, spokrewnionych z kupcami Lewinami. Fortuna rodowa wywodziła się z obrotu zbożem i drewnem, a powiększała się dzięki kontraktom państwowym. Inwestowali w komunikację wodną po kanałach pińskich. Rywalizował z nimi Majer Lifszyc (Meir Lifschitz), zwany „magnatem łojowym”. Był głównym producentem świec i mydła, którego produkty rozchodziły się na całe imperium. Oprócz tego wszedł w projekty infrastrukturalne. Wielkim miejscowym fabrykantem był też kurlandzki Żyd, Mosze Halpern, który zbudował fabrykę zapałek. Miejscowi bogacze kontrolowali też pińskie banki, chociaż powstały również niezależnie od nich unie kredytowe z oddolnej inicjatywy syjonistów. W sumie jednak na 8 pińskich instytucji finansowych tylko jeden bank był w rękach chrześcijan.

Rabinowie stali na dole drabiny stosunków zewnętrznych imperium carów. Byli dyskryminowani na rzecz prawosławnych popów. Nawet księża katoliccy liczyli się bardziej – mimo że Poliaczki, schizmatycy, to jednak chrześcijanie. Jednak tak jak duchowni chrześcijańscy czy imamowie islamscy, rabini również cieszyli się dużym prestiżem wśród znacznej części swojej społeczności. Buntowali się przeciw nim głównie sekularyzujący się młodzi, a po pewnym czasie szczególnie lewicowcy rozmaitej maści o rewolucyjnej orientacji. Powoli zaczęli tworzyć oni alternatywną hierarchię w ramach społeczności żydowskiej. Początkowo jednak, od lat 80. XIX w., hierarchia modernizujących Żydów zazębiała się ze społecznością tradycyjną mojżeszową. 

Chodzi tu szczególnie o tzw. Miłośników Syjonu (Hovevei Zion), czyli proto-syjonistów. Bardzo często inspiracja do takich działań szła ze środowiska rabinackiego. Ich zwolennicy koncentrowali się na sprawach społecznych i kulturowych, szczególnie na odbudowaniu języka hebrajskiego oraz transformacji swej społeczności w nowoczesny sposób, ale ewolucyjnie. Tworzyli rozmaite kluby, organizacje charytatywne oraz kooperatywy (które również powstawały niezależnie z inicjatywy środowisk nie syjonistycznych). Jednak pod zaborem rosyjskim tacy jak Miłośnicy Syjonu zorganizowali się w praktyce dużo wcześniej niż teorie swoje stworzył Teodor Herzl. 

Zresztą przynajmniej jeden z prominentnych działaczy pińskiego proto-syjonizmu, Grigorii Lourié, syn poważnych miejscowych przedsiębiorców i krezusów, stawił się na pierwszy kongres syjonistyczny w Bazylei w 1897 r. Ten typ syjonizmu był umiarkowany, liberalny, „burżuazyjny”. Chciał organizować żydostwo kresowe po hebrajsku i autonomiczne, aby przygotować swoich współziomków do stopniowej emigracji do Palestyny, gdzie miało powstać państwo żydowskie oparte o doktryny liberalne oraz kooperatywne. W Pińsku do Wielkiej Wojny dominował syjonizm ogólny, szczególnie inspirując żydowskie elity gospodarcze. Współegzystowali z nim syjoniści religijni z Mizrachi, o orientacji centro-prawicowej. Jednocześnie jednak pojawiły się i innekierunki, dużo bardziej radykalne. Pierwszy w Pińsku objawił się marksistowski, robotniczy Bund. Obiecywał jidiszowski socjalistyczny raj na ziemi wraz z autonomią dla społeczności żydowskiej w ateistycznej utopii. Z Bundem zaczęli konkurować miejscowi folkiści – lewicowi populiści, też po jidisz. Hebrajskiego i autonomi oraz socjalizmu i ateizmu zaczęli się domagać lewicowcy z partii Robotników Syjonu (Poale Zion). Lewicowe elity żydowskie alternatywne miały jeszcze dość małe znaczenie, chociaż faktycznie martwiły szczególnie ortodoksyjną większość. Nie zdołały one jednak podciąć prestiżu ortodoksyjnych rabinów. Ich głównym zajęciem było zwalczanie wpływów hasydów z Karlina oraz utrzymywanie swej społeczności w ryzach. Życie w Pińsku toczyło się wciąż według religijnego kalendarza. 

Wpływy ogólnych syjonistów odzwierciedlały ich zwykle wysoki stopień wykształcenia oraz zamożność. Nawet jeśli byli niewierzący, czy tylko nominalnie praktykujący, ogólni syjoniści starali się z szacunkiem traktować Żydów religijnych jako nosicieli żydowskiej kultury. Na przykład, właściciele żydowscy fabryk, tacy jak Lourié czy Helpern, którzy byli syjonistami – liberałami modlili się wspólnie ze swoimi robotnikami. I naturalnie sprzeciwiali się czynnie radykałom. Również dlatego, że strajki i działalność rewolucyjną odczuwali na swojej skórze przede wszystkim żydowscy przedsiębiorcy, tak jak rodzina Lourié, która była związana z Syjonistami Ogólnymi. Dotyczyło to również przełomowych czasów rewolucji 1905 r.

Jednym słowem na początku XX w. społeczność żydowska Pińska doświadczała wielkich zmian. Ten ferment jednak ograniczał się głównie do nich samych, a poza nimi martwił głównie carską policję i żandarmerię. W czasie rewolucji 1905 r. i potem doszło do strajków, demonstracji i aktów przemocy, a w tym usiłowania przeprowadzenia zamachów terrorystycznych. Miasto kipiało, ale wieś pozostawała raczej spokojna. W taki właśnie sposób powoli sprawy pińskich Żydów zaczęły również docierać do reszty mieszkańców miasta i okolic, chrześcijan, a szczególnie lokalnych elit.

Ale o tym niedługo. 

Marek Jan Chodakiewicz

Waszyngton, DC, 4 grudnia 2019
www.iwp.edu
Intel z DC



Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

Polecane
Emerytury
Stażowe