Jak powstawał i powstaje budżet państwa?

Każdy z nas w mniejszym lub większym stopniu planuje, ile zarobi pieniędzy i na co je przeznaczy. Podobnie państwo kalkuluje co roku. Szacuje ile zdoła zebrać pieniędzy i jak je wyda. Tak powstaje budżet, najważniejsza obok konstytucji ustawa w państwa Polskiego.
 Jak powstawał i powstaje budżet państwa?
/ pixabay
Kartka papieru, gdyby była bardzo, bardzo duża, wystarczyła by nam do rozpisania budżetu. Aby to zrobić prawidłowo powinniśmy podzielić arkusz papieru na dwie rubryki. W jednej zapisalibyśmy ile pieniędzy i z jakich źródeł planuje otrzymać państwo; znalazłyby się tu potencjalne wpływ z podatku dochodowego, VAT-u, zyski spółek państwowych. W drugiej rubryce wypisalibyśmy na co zarobione pieniądze przeznaczymy. Podobnie jak w budżecie domowym lista możliwych wydatków państwa jest znacznie dłuższa niż lista przychodów. Państwo wydaje na szpitale, policję, wojsko.  

Nazwa budżet państwa, czyli na dobra sprawę rachunek planowanych wydatków i wpływów, pochodzi od łacińskiego słowa bulga, które oznacza skórzany mieszek na monety. To nawiązanie do starożytnego określenia pozwala sądzić, że pojęcie budżet kształtowało się przez kilkanaście wieków.  

Jak Jadwiga wstępowała na Polski tron i co z tego wynikło?
W roku 1374 król Węgier i Polski Ludwik wydał przywilej w Koszycach. Dokument potwierdzał porozumienie zawarte między władcą a rycerstwem Polskim. Obiegowa opinia głosi, że było niekorzystne dla państwowości polskiej. Ludwik zrzekał się większej części należnych państwu podatków w zamian za doraźną korzyść dla swej rodziny - na mocy aktu na tronie polskim zasiadła córka Jadwiga, przyszła żona Władysława Jagiełły. Prawda jest bardziej skomplikowana. Przywilej Koszycki wprowadzał lub sankcjonował w Polsce mechanizmy, które pozwoliły pięćset lat później wprowadzić nowoczesny budżet. Ustalono m. in. pierwszy w Polsce  stały podatek: „po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg mającej, których czterdzieści osiem idzie na grzywnę polska, z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części”. Dotąd w Polsce było nakładane tylko podatki celowe. Poprzednik Ludwika na tronie Polskim Kazimierz Wielki nakładał na obywateli podatki, gdy potrzebował znacznych sum pieniędzy na prowadzenie wojny, czy budowę nowego zamku.
Stały podatek, w dodatku płacony w pieniądzu pozwolił władcom i rządom z większą dokładnością prognozować dochody państwa. Władca wiedział ile „mniej więcej” pieniędzy może zebrać z podatku, a co za tym idzie ile może wydać na potrzeby państwa. „Mniej więcej” nie oznacza jednak „na pewno”. Szacunki władcy nie wypełni odzwierciedlały rzeczywistość. Król nie wiedział, ile dokładnie ma ziemi i jaka będzie ściągalność podatku Tak zrodziła się oś konfliktu, jaki toczy się co roku przy okazji uchwalenia budżetu. Ekonomiści z zaciekłością szermierzy, na przestrzeni wieków dyskutowali i dyskutują, czy przyjęte szacunki dotyczące przychodów państwa są realne. Czy państwo rzeczywiście osiągnie taką ściągalność podatku? Czy dochody państwa rzeczywiście będą tak wysokie?


Kontrola nad wydatkami państwa
Przywilej Koszycki stwierdzał, że władca może nakładać nowe podatki na rycerstwo wyłącznie po uzyskaniu jego zgody. Dzięki temu rycerstwo zyskiwało kontrolę nad wydatkami państwa. Gdy król Polski Kazimierz Jagiellończyk potrzebował pieniędzy na wojnę z Zakonem Krzyżackim, mocno musiał się natrudzić, by przekonać szlachtę, aby wpłaciła do budżetu więcej pieniędzy. W czasie Wojny Trzynastoletniej, szlachta zażądała przedstawienia bilansu zysku i strat konfliktu, za nim wyraziła zgodę na nałożenie nowego podatku. Również dziś, pośrednio decydujemy o wysokości podatków głosując w wyborach na partie polityczne. Niektóre są zwolennikami wyższych podatków inne niższych, jeszcze inne twierdzą, że można poprawić ściągalność podatków i tym samym zapewnić wyższe wpływy do budżetu, bez ich podnoszenia. 
Podczas zjazdów szlachty w czasie Wojny Trzynastoletniej trwały debaty, czy wydatki państwa są zasadne. Dziś również ekonomiści, politycy oraz zwykli ludzie dyskutują, czy państwo powinno łożyć na określony cel. Znaczenie dyskusji potęguje fakt, że państwa często zadłużają się, aby móc wydawać pieniądze. 

Pierwszy polski budżet
„Percepty i ekspensy wszystkich intrat i skarbów obojga narodów podług niżej opisanych tabel” - tak nazywał się pierwszy polski budżet. Został  uchwalony przez Sejm w roku 1768  za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W przydługiej nazwie, jej autorzy zawarli wszystkie cechy nowoczesnego budżetu. „Percepty i ekspensy” to spodziewane wydatki i  dochody państwa.  Słowo „intraty” oznacza zaś  podatki. O zestawieniu tabelarycznym już pisałem. Budżet z roku 1768 był pod wieloma względami podobny do dzisiejszych. Nie był zrównoważony, czyli planowano wydać więcej niż wynosiły przychody. „Dziurę budżetową” chciano załatać wprowadzając nowe podatki, których jednak nie uchwalono. Autorzy ustawy zakładali, że z podatków i innych wpłat do skarbu państwa uda się pozyskać 17 mil złotych. W rzeczywistości wpływy wyniosły 9 mil złotych. Podobnie jak dzisiejsi neoliberaliści, twórcy budżetu z 1768 roku założyli, że ewentualne zmiany w ustawie mogą dotyczyć wyłącznie redukcji wydatków. Tak jak współczesne budżety ustawa przeszła cała drogę legislacyjną. Przygotowano projekt, który poddano ograniczonym konsultacjom społecznym, następnie uchwalił go sejm. Budżet zyskał aprobatę króla. Ustawę starano się realizować, niestety z mizernym skutkiem. W budżecie z 1768 roku, w odróżnieniu od współczesnych, aż 50% wydatków było przeznaczone na wojsko.  

Co się dzieje gdy budżet nie zostanie przyjęty?
Spory wokół budżetu mogą doprowadzić do sytuacji, w której nie zostanie przyjęty. Co wówczas?
Zgodnie z zapisem właściwej ustawy prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wówczas, aż do przyjęcia nowego budżetu rząd działa w oparciu o tak zwane prowizorium budżetowe, czyli pewien zarys budżetu, który może obowiązywać krócej niż rok. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku jedynie raz skorzystano z instytucji prowizorium. W XXI wieku polski Sejm zawsze przyjmował ustawę budżetową w terminie. 

Andrzej Berezowski

 

Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
Nagły zwrot w sprawie Zbigniewa Ziobry. Nieoficjalne informacje z ostatniej chwili
Nagły zwrot w sprawie Zbigniewa Ziobry. Nieoficjalne informacje

Koalicja rządząca odroczyła przesłuchanie byłego ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry przez komisję śledczą ds. Pegasusa – informuje Wirtualna Polska.

Tomasz Siemoniak zapowiada działania ws. likwidacji CBA. Mamy komentarz Piotra Kalety z ostatniej chwili
Tomasz Siemoniak zapowiada działania ws. likwidacji CBA. Mamy komentarz Piotra Kalety

- To aż strach pomyśleć, jak wiele rzeczy będzie trzeba odtworzyć, kiedy już ta banda nieudaczników odda władzę. CBA będzie musiało być odtworzone dokładnie w takiej formule jak teraz, bo będzie miało bardzo dużo pracy  - stwierdził poseł Prawa i Sprawiedliwości Piotr Kaleta w rozmowie z Tysol.pl.

Jest projekt ustawy ws. nowego podatku. Ma dotyczyć jednej grupy z ostatniej chwili
Jest projekt ustawy ws. nowego podatku. Ma dotyczyć jednej grupy

Lewica złożyła w piątek projekt ustawy, która ma zniechęcić tzw. flipperów do spekulacji nieruchomościami. Zakłada on m.in. podniesienie stawki podatku od sprzedaży mieszkań w krótkim czasie od ich zakupu. – To rozwiązania, które nie mają żadnych kosztów dla państwa – podkreśliła poseł Dorota Olko.

Weto prezydenta Dudy ws. tabletki dzień po. Prezydent wsłuchał się w głosy rodziców z ostatniej chwili
Weto prezydenta Dudy ws. tabletki "dzień po". "Prezydent wsłuchał się w głosy rodziców"

Gdyby przepisy dot. tabletki "dzień po" wróciły do Sejmu w odniesieniu do kobiet powyżej 18. roku życia, to decyzja prezydenta będzie inna - powiedziała prezydencka minister Małgorzata Paprocka, komentując prezydenckie weto nowelizacji Prawa farmaceutycznego.

Problem w Pałacu Buckingham. Dramatyczne doniesienia w sprawie księcia Williama z ostatniej chwili
Problem w Pałacu Buckingham. Dramatyczne doniesienia w sprawie księcia Williama

Księżna Kate, żona brytyjskiego następcy tronu, księcia Williama, poinformowała w piątek, że jej styczniowy pobyt w szpitalu i przebyta operacja jamy brzusznej, była związana z wykrytym u niej rakiem. Tabloid „In Touch” przekazał niepokojące informacje w sprawie księcia Williama.

Wypadek w Szczecinie: Czworo dzieci trafiło do szpitala z ostatniej chwili
Wypadek w Szczecinie: Czworo dzieci trafiło do szpitala

Czworo dzieci trafiło do szpitala po tym, jak grupę przedszkolaków podczas spaceru w Puszczy Bukowej przygniótł ok. pięciometrowy konar leżący na wzniesieniu. Jeden z chłopców i przedszkolanka nie wymagali hospitalizacji.

Tabletka dzień po. Jest weto prezydenta Dudy z ostatniej chwili
Tabletka "dzień po". Jest weto prezydenta Dudy

Prezydent RP Andrzej Duda, na podstawie art. 122 ust. 5 Konstytucji RP, zdecydował o skierowaniu nowelizacji Prawa farmaceutycznego do Sejmu RP z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ustawy (tzw. weto) - poinformowano na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta RP.

Nie żyje znany polski dziennikarz. Miał 54 lata z ostatniej chwili
Nie żyje znany polski dziennikarz. Miał 54 lata

Nie żyje Marek Cender, który przez ponad 30 lat związany był z Polskim Radiem Kielce. Zajmował się sportem, a dokładnie piłką ręczną. Miał 54 lata.

Migranci zaatakowali patrol Straży Granicznej z ostatniej chwili
Migranci zaatakowali patrol Straży Granicznej

Straż Graniczna opublikowała nowe nagranie z granicy polsko-białoruskiej.

Morawiecki odpowiada Tuskowi: Wszedł Pan na ostatnią minutę z ostatniej chwili
Morawiecki odpowiada Tuskowi: "Wszedł Pan na ostatnią minutę"

Donald Tusk pochwalił się danymi z polskiej gospodarki przedstawionymi przez ministra finansów, Andrzeja Domańskiego. Jest odpowiedź Mateusza Morawieckiego.

REKLAMA

Jak powstawał i powstaje budżet państwa?

Każdy z nas w mniejszym lub większym stopniu planuje, ile zarobi pieniędzy i na co je przeznaczy. Podobnie państwo kalkuluje co roku. Szacuje ile zdoła zebrać pieniędzy i jak je wyda. Tak powstaje budżet, najważniejsza obok konstytucji ustawa w państwa Polskiego.
 Jak powstawał i powstaje budżet państwa?
/ pixabay
Kartka papieru, gdyby była bardzo, bardzo duża, wystarczyła by nam do rozpisania budżetu. Aby to zrobić prawidłowo powinniśmy podzielić arkusz papieru na dwie rubryki. W jednej zapisalibyśmy ile pieniędzy i z jakich źródeł planuje otrzymać państwo; znalazłyby się tu potencjalne wpływ z podatku dochodowego, VAT-u, zyski spółek państwowych. W drugiej rubryce wypisalibyśmy na co zarobione pieniądze przeznaczymy. Podobnie jak w budżecie domowym lista możliwych wydatków państwa jest znacznie dłuższa niż lista przychodów. Państwo wydaje na szpitale, policję, wojsko.  

Nazwa budżet państwa, czyli na dobra sprawę rachunek planowanych wydatków i wpływów, pochodzi od łacińskiego słowa bulga, które oznacza skórzany mieszek na monety. To nawiązanie do starożytnego określenia pozwala sądzić, że pojęcie budżet kształtowało się przez kilkanaście wieków.  

Jak Jadwiga wstępowała na Polski tron i co z tego wynikło?
W roku 1374 król Węgier i Polski Ludwik wydał przywilej w Koszycach. Dokument potwierdzał porozumienie zawarte między władcą a rycerstwem Polskim. Obiegowa opinia głosi, że było niekorzystne dla państwowości polskiej. Ludwik zrzekał się większej części należnych państwu podatków w zamian za doraźną korzyść dla swej rodziny - na mocy aktu na tronie polskim zasiadła córka Jadwiga, przyszła żona Władysława Jagiełły. Prawda jest bardziej skomplikowana. Przywilej Koszycki wprowadzał lub sankcjonował w Polsce mechanizmy, które pozwoliły pięćset lat później wprowadzić nowoczesny budżet. Ustalono m. in. pierwszy w Polsce  stały podatek: „po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg mającej, których czterdzieści osiem idzie na grzywnę polska, z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części”. Dotąd w Polsce było nakładane tylko podatki celowe. Poprzednik Ludwika na tronie Polskim Kazimierz Wielki nakładał na obywateli podatki, gdy potrzebował znacznych sum pieniędzy na prowadzenie wojny, czy budowę nowego zamku.
Stały podatek, w dodatku płacony w pieniądzu pozwolił władcom i rządom z większą dokładnością prognozować dochody państwa. Władca wiedział ile „mniej więcej” pieniędzy może zebrać z podatku, a co za tym idzie ile może wydać na potrzeby państwa. „Mniej więcej” nie oznacza jednak „na pewno”. Szacunki władcy nie wypełni odzwierciedlały rzeczywistość. Król nie wiedział, ile dokładnie ma ziemi i jaka będzie ściągalność podatku Tak zrodziła się oś konfliktu, jaki toczy się co roku przy okazji uchwalenia budżetu. Ekonomiści z zaciekłością szermierzy, na przestrzeni wieków dyskutowali i dyskutują, czy przyjęte szacunki dotyczące przychodów państwa są realne. Czy państwo rzeczywiście osiągnie taką ściągalność podatku? Czy dochody państwa rzeczywiście będą tak wysokie?


Kontrola nad wydatkami państwa
Przywilej Koszycki stwierdzał, że władca może nakładać nowe podatki na rycerstwo wyłącznie po uzyskaniu jego zgody. Dzięki temu rycerstwo zyskiwało kontrolę nad wydatkami państwa. Gdy król Polski Kazimierz Jagiellończyk potrzebował pieniędzy na wojnę z Zakonem Krzyżackim, mocno musiał się natrudzić, by przekonać szlachtę, aby wpłaciła do budżetu więcej pieniędzy. W czasie Wojny Trzynastoletniej, szlachta zażądała przedstawienia bilansu zysku i strat konfliktu, za nim wyraziła zgodę na nałożenie nowego podatku. Również dziś, pośrednio decydujemy o wysokości podatków głosując w wyborach na partie polityczne. Niektóre są zwolennikami wyższych podatków inne niższych, jeszcze inne twierdzą, że można poprawić ściągalność podatków i tym samym zapewnić wyższe wpływy do budżetu, bez ich podnoszenia. 
Podczas zjazdów szlachty w czasie Wojny Trzynastoletniej trwały debaty, czy wydatki państwa są zasadne. Dziś również ekonomiści, politycy oraz zwykli ludzie dyskutują, czy państwo powinno łożyć na określony cel. Znaczenie dyskusji potęguje fakt, że państwa często zadłużają się, aby móc wydawać pieniądze. 

Pierwszy polski budżet
„Percepty i ekspensy wszystkich intrat i skarbów obojga narodów podług niżej opisanych tabel” - tak nazywał się pierwszy polski budżet. Został  uchwalony przez Sejm w roku 1768  za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W przydługiej nazwie, jej autorzy zawarli wszystkie cechy nowoczesnego budżetu. „Percepty i ekspensy” to spodziewane wydatki i  dochody państwa.  Słowo „intraty” oznacza zaś  podatki. O zestawieniu tabelarycznym już pisałem. Budżet z roku 1768 był pod wieloma względami podobny do dzisiejszych. Nie był zrównoważony, czyli planowano wydać więcej niż wynosiły przychody. „Dziurę budżetową” chciano załatać wprowadzając nowe podatki, których jednak nie uchwalono. Autorzy ustawy zakładali, że z podatków i innych wpłat do skarbu państwa uda się pozyskać 17 mil złotych. W rzeczywistości wpływy wyniosły 9 mil złotych. Podobnie jak dzisiejsi neoliberaliści, twórcy budżetu z 1768 roku założyli, że ewentualne zmiany w ustawie mogą dotyczyć wyłącznie redukcji wydatków. Tak jak współczesne budżety ustawa przeszła cała drogę legislacyjną. Przygotowano projekt, który poddano ograniczonym konsultacjom społecznym, następnie uchwalił go sejm. Budżet zyskał aprobatę króla. Ustawę starano się realizować, niestety z mizernym skutkiem. W budżecie z 1768 roku, w odróżnieniu od współczesnych, aż 50% wydatków było przeznaczone na wojsko.  

Co się dzieje gdy budżet nie zostanie przyjęty?
Spory wokół budżetu mogą doprowadzić do sytuacji, w której nie zostanie przyjęty. Co wówczas?
Zgodnie z zapisem właściwej ustawy prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wówczas, aż do przyjęcia nowego budżetu rząd działa w oparciu o tak zwane prowizorium budżetowe, czyli pewien zarys budżetu, który może obowiązywać krócej niż rok. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku jedynie raz skorzystano z instytucji prowizorium. W XXI wieku polski Sejm zawsze przyjmował ustawę budżetową w terminie. 

Andrzej Berezowski

 


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

Polecane
Emerytury
Stażowe