Paweł Jędrzejewski: Jerzy Stuhr zadaje cios wizerunkowi inteligenta, który sam stworzył

Aktor był jedną z twarzy "nowej inteligencji" lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku.
Jerzy Stuhr Paweł Jędrzejewski: Jerzy Stuhr zadaje cios wizerunkowi inteligenta, który sam stworzył
Jerzy Stuhr / Wikipedia CC BY-SA 3,0 Oliver Abels

Jerzy Stuhr ma mnóstwo szczęścia, że skończyło się na niegroźnej - jak informują media - kolizji z motocyklistą. Ma naprawdę wiele szczęścia, bo może wstydzić się zaledwie z powodu braku rozsądku i odpowiedzialności, ale nie musi rozpaczać, że wyrządził komuś nieodwracalną krzywdę.

Choć przecież krzywdę wyrządził. Nie fizyczną, ale właśnie nieodwracalną. Nie wiem, czy to pocieszające, że dotyczy ona tylko sfery wyobrażeń i symboli. Stuhr zadał cios wizerunkowi inteligenta, wrażliwego etycznie człowieka, który przed wielu laty stworzył i później realizował przez dziesięciolecia jako artysta i postać medialna. Wizerunkowi, jaki przez blisko pół wieku funkcjonował w polskiej świadomości, a na pewno - podświadomości. Odebrał mu wiarygodność.

 

50 lat temu

Przed prawie 50 laty powstawały w Polsce filmy, które zaliczano do nurtu "kina moralnego niepokoju". Nazwa była kłamliwa, świadomie złagodzona, bo to było rwanie włosów z głowy, a nie żaden delikatny "niepokój". Rzeczywistość była paskudna, rządziło nią wszechobecne zakłamanie. Jednak mniejsza o to. Ważniejsze, że powstawały filmy, które dostrzegały w tamtym ponurym świecie istotne moralne dylematy. Czołowymi reżyserami tamtego nurtu byli Krzysztof Kieślowski, Andrzej Wajda, Agnieszka Holland, Feliks Falk, a czołowym aktorem filmowym tamtej epoki był młody wówczas Jerzy Stuhr, który z racji swojej aparycji nadawał się idealnie do zagrania filmowego bohatera pochodzenia chłopskiego lub robotniczego - moralnie upadającego (film "Wodzirej") lub moralnie wznoszącego się i przekształcającego się w inteligenta (film "Amator"). Powodem tej tak ważnej metamorfozy była etyczna niezgoda na to, co dokoła. To było sedno sprawy: filmy pokazywały narodziny nowej inteligencji, którą ukształtował etyczny protest wobec PRL. I to właśnie ta nowa inteligencja - we współdziałaniu z robotnikami - miała wkrótce PRL odesłać w niebyt. Bohaterowie tych filmów zyskiwali nową świadomość, bo otwierały im się oczy na prawdę o fałszu systemu, w którym żyli. O tym był zarówno "Amator" Kieślowskiego jaki i "Człowiek z marmuru" Wajdy - filmy z naturalnych powodów dziś już zapomniane, ale wtedy bardzo istotne.

 

Ikony pokolenia

Co charakterystyczne, w tych obu najważniejszych dziełach "kina moralnego niepokoju" otwieranie oczu na rzeczywistość było doświadczeniem filmowców opowiadających o filmowcach. Filip (Jerzy Stuhr) z "Amatora" to pasjonat-dokumentalista z małą, radziecką kamerą, tzw. "ósemką"; Agnieszka (Krystyna Janda) z "Człowieka z marmuru" to studentka Szkoły Filmowej robiąca dyplomowy film. Z jednej strony, można to uznać za świadome rozliczenie się twórców tych filmów z własną sytuacją zawodowo-egzystencjalną. Z drugiej strony te dwie role - Filipa i Agnieszki - były przełomowymi w karierze aktorskiej dwojga młodych aktorów i wyznaczyły im dalszą drogę kariery. Zdefiniowały ich także jako ludzi działających w sferze publicznej, zapisały tymi rolami w polskiej masowej wyobraźni. Uczyniły z nich nie tylko twarze ówczesnego polskiego kina, ale coś znacznie istotniejszego: aktorskie symbole dokonujących się niebawem wielkich przemian ustrojowych. Taki przebieg wydarzeń ustawił ich na zawsze w rolach artystów wyczulonych na kwestie etyczne, na dylematy moralne, a także uczynił z nich ludzi, od których wielu widzów tamtych filmów oczekiwało ocen i wypowiedzi w tych kwestiach. Tak jakby poza filmem byli nadal postaciami z własnych filmów. Do pewnego stopnia jest to zjawisko naturalne - aktorzy grają sobą. Dlatego utożsamiani są ze swoimi rolami. Jednak tutaj było coś znacznie więcej. Stali się czymś, czego wówczas nikt by tak nie nazwał: ikonami pokolenia. I tak trwali przez lata. A zrodzeni, jako postacie filmowe, z doświadczeń etycznych, nadal skupiali się na tej problematyce.

 

Autorytety moralne

W ten sposób, w potocznym odbiorze, wówczas dojrzewająca generacja rówieśników uznała ich - i to jest tu najistotniejsze! - za twarze nowej inteligencji. A oni uznali się, zapewne bezwiednie, w jakimś sensie za autorytety moralne. Poświadcza to ich cała późniejsza działalność, stanowiąca kontynuację ich postaw z filmów lat siedemdziesiątych. Nie tylko ta artystyczna, choć ona też (były to często bardzo wybitne osiągnięcia), ale przede wszystkim przemożna chęć wypowiadania swoich opinii na temat otaczającej ich rzeczywistości, jej wartościowania z punktu właśnie ocen etycznych. Zarówno w twórczości, jak i w bezpośrednim przekazie medialnym. Krystyna Janda jest aktywna od lat w mediach społecznościowych i stale ocenia społeczeństwo. Jerzy Stuhr - po śmierci Krzysztofa Kieślowskiego - realizował filmy w bardzo podobnym klimacie, filmowe moralitety, z których najbardziej zapadły w pamięć "Historie miłosne" i "Tydzień z życia mężczyzny". I także wypowiadał się wielokrotnie na temat tego, co w Polsce, w Polakach mu się nie podoba. 

W pełni świadomie odkładam tu na bok aspekt polityczny ich wypowiedzi i nie obchodzi mnie to, że i Stuhr i Janda opowiadają się po jednej stronie w czysto politycznym sporze, który trwa od wielu lat w Polsce. Rzecz jest poważniejsza. 

 

Tego nie da się obronić

Tacy ludzie, jak Janda i Stuhr, którzy nie mają oporów, żeby publicznie krytykować społeczeństwo za wady, jakie w nim dostrzegają, narażają się bardziej niż ktokolwiek na zarzuty hipokryzji, gdy sami naruszą reguły etyczne. Przed dwoma laty Krystyna Janda była mocno krytykowana za zaszczepienie się podczas pandemii poza kolejką. Ze Stuhrem sprawa jest o wiele bardziej poważna, bo całkiem jednoznaczna. Ktoś, kto mówi, że w Polsce najbardziej dokucza mu "przyzwolenie na chamstwo", kto jest autorem bon motu "chamstwo plus" (kpina z "500 plus") i stwierdza, że w Polsce "najbardziej mnie przeszkadza ta pogarda do prawa i kłamstwo", po czym po alkoholu prowadzi samochód - jest hipokrytą.

Bo jak gigantycznym "chamstwem" jest siadanie za kierownicą po alkoholu i narażanie tą decyzją innych ludzi - w razie wypadku - na prawdopodobne zranienie, kalectwo lub śmierć!? Jaką potworną "pogardę wobec prawa" wyraża się takim postępowaniem!? I kto to robi? Rektor. Profesor. Pedagog. Autorytet.
Brak słów i bardzo smutno.

Z etycznego punktu widzenia - a etyka jest podstawą funkcjonowania publicznego wizerunku Stuhra, ze względu na jego role i jego filmy - nie da się tej sytuacji obronić. Dlatego zupełnie nie przekonuje aktor Wiktor Zborowski mówiąc, że Jerzy Stuhr "popełnił błąd". Błąd to popełniłby wtedy, gdyby zamiast skręcić w lewo, skręcił w prawo. Taka obrona nie pomaga, ale pogrąża.

Media tradycyjne i społecznościowe zbyt pochopnie uznały wiadomość, że Jerzy Stuhr po spożyciu alkoholu uczestniczył w wypadku drogowym, za przykład kompromitacji kolejnego celebryty. 

Durczok, Dancewicz, Olbrychski, Szyc, Liszowska, Felicjańska, Kozidrak - u których stwierdzono niedozwolony poziom alkoholu - to faktycznie są zaledwie zwyczajni celebryci. Nie są autorytetami moralnymi ani nie mają takich aspiracji. Niestety, w przypadku Jerzego Stuhra mamy do czynienia z całkiem inną sytuacją. I przypuszczam, że właśnie z tego powodu medioznawca prof. Wiesław Godzic wygłosił w rozmowie z Onetem zaskakujące zdanie: "to zdarzenie wpłynie nie tylko na Jerzego Stuhra i jego rodzinę, ale całą klasę inteligencką".


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
Jeden z pierwszych Polaków deportowanych do Auschwitz na plakatach w Warszawie z ostatniej chwili
Jeden z pierwszych Polaków deportowanych do Auschwitz na plakatach w Warszawie

Jednym z symboli zagłady Polaków w KL Auschwitz jest pierwszy transport polskich więźniów politycznych, który deportowany został do tego obozu osiemdziesiąt trzy lata temu. Od 2006 r. decyzją Sejmu RP 14 czerwca obchodzony jest jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Zagłady.

Patryk Jaki: Doradzałbym naszej stronie więcej pokory z ostatniej chwili
Patryk Jaki: Doradzałbym naszej stronie więcej pokory

W rozmowie z red. Jackiem Prusinowskim na antenie Radia Plus europoseł Patryk Jaki apelował do "swojej strony" o docenienie przeciwnika, jakim jest obecna opozycja.

To wyłączna prerogatywa Prezydenta. Premier ostro reaguje na orzeczenie Sądu Najwyższego z ostatniej chwili
"To wyłączna prerogatywa Prezydenta". Premier ostro reaguje na orzeczenie Sądu Najwyższego

"Decyzja Sądu Najwyższego to kuriozalna próba zainstalowania w Polsce sędziokracji" – pisze na Twitterze premier Mateusz Morawiecki, odnosząc się do wtorkowej decyzji Sądu Najwyższego ws. ułaskawienia ministra Mariusza Kamińskiego.

Sąd nakazał wstrzymanie wydobycia w kopalni Turów. Jest stanowisko rządu z ostatniej chwili
Sąd nakazał wstrzymanie wydobycia w kopalni Turów. Jest stanowisko rządu

"Nie będzie zgody polskiego rządu na wstrzymanie wydobycia! Nie pozwolimy na utratę tysięcy miejsc pracy mieszkańców regionu" – informuje w mediach społecznościowych Minister Klimatu i Środowiska Anna Moskwa. To reakcja na skandaliczny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, który swoim postanowieniem w praktyce nakazał wstrzymanie wydobycia w Kopalni Turów.

Andrzej Duda zapowiada złożenie projektu ustawy. Apeluję o niezwłoczne przyjęcie z ostatniej chwili
Andrzej Duda zapowiada złożenie projektu ustawy. "Apeluję o niezwłoczne przyjęcie"

Prezydent Andrzej Duda zapowiedział, że w środę złoży projekt ustawy, który określi ramy współpracy między prezydentem, rządem, Sejmem i Senatem w kontekście przewodniczenia przez Polskę pracom Rady UE, co będzie miało miejsce w pierwszej połowie 2025 r. Zaapelował o niezwłoczne przyjęcie ustawy.

Oni są na dnie. Książę Harry po przybyciu do Londynu nie przebiera w słowach z ostatniej chwili
"Oni są na dnie". Książę Harry po przybyciu do Londynu nie przebiera w słowach

Brytyjski książę Harry oskarżył we wtorek przed sądem prasę tabloidową o podżeganie do nienawiści oraz o to, że przez jej ingerowanie w jego życie prywatne miał poczucie, iż nie może już nikomu ufać, co odbijało się na wszystkich aspektach jego życia.

Zaskakujące spotkanie Dworczyka i Nitrasa. Przepraszam, że go nie pobiłem z ostatniej chwili
Zaskakujące spotkanie Dworczyka i Nitrasa. "Przepraszam, że go nie pobiłem"

Dziennikarz „Dziennika Gazety Prawnej” Tomasz Żółciak opublikował na Twitterze zaskakujące zdjęcie, na którym widać spotkanie Michała Dworczyka i Sławomira Nitrasa. Politycy ewidentnie są w dobrych humorach, uśmiechają się, a Nitras poklepuje Dworczyka po plecach.

Zełenski: Skutki wysadzenia tamy w Nowej Kachowce będą znane za tydzień z ostatniej chwili
Zełenski: Skutki wysadzenia tamy w Nowej Kachowce będą znane za tydzień

Skutki wysadzenia w powietrze przez rosyjskie wojska tamy na Dnieprze w Nowej Kachowce, na południu Ukrainy, będą znane za tydzień, kiedy zacznie obniżać się poziom wody - powiedział na spotkaniu z dziennikarzami we wtorek prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski.

Zniszczenie tamy w Nowej Kachowce. Pieskow zabiera głos z ostatniej chwili
Zniszczenie tamy w Nowej Kachowce. Pieskow zabiera głos

– Ukraina dokonała sabotażu w Kachowskiej Elektrowni Wodnej, co może mieć poważne konsekwencje dla mieszkańców regionu i środowiska – powiedział we wtorek rzecznik Kremla Dmitrij Pieskow.

WSA wydał postanowienie o wstrzymaniu wydobycia w kopalni Turów z ostatniej chwili
WSA wydał postanowienie o wstrzymaniu wydobycia w kopalni Turów

Europoseł PiS Anna Zalewska informuje na Twitterze, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wydał decyzję o wstrzymaniu wydobycia w strategicznej dla polskiego bezpieczeństwa energetycznego kopalni w Turowie.

Emerytury
Stażowe