– "Tygodnik Solidarność": Dlaczego dla NSZZ Solidarność ratyfikacja Zrewidowanej Europejskiej Karty Społecznej  jest ważna? 

– Piotr Duda, Przewodniczący NSZZ Solidarność: Międzynarodowe i regionalne umowy dotyczące społecznych praw człowieka, a taką umową jest Zrewidowana Europejska Karta Społeczna, stanowią długoterminowe zabezpieczenie praw pracowniczych. Nie zawsze świeci słońce i zapewne nie zawsze będziemy mieli do czynienia z rządem rozumiejącym politykę społeczną podobnie jak strona związkowa – potrzebne są zabezpieczenia na przyszłość. 

Najważniejsze jest podkreślenie, że umowy międzynarodowe stanowią konkretny punkt odniesienia dla rozwoju krajowego porządku prawnego. Mówiąc najprościej – to są pewne drogowskazy, których potrzebujemy. I takimi drogowskazami są nie tylko same zapisy Karty, ale i oceny dokonywane przez Europejski Komitet Praw Społecznych.

Równie ważne jest to, że Rada Europy czy Międzynarodowa Organizacja Pracy stają się silniejsze, gdy państwa dokonują ratyfikacji Konwencji MOP czy w pełni ratyfikują EKS/ZEKS. A świat pracy potrzebuje wzmocnienia tych instytucji. 

Wiemy, że trójstronność przeżywa w tej chwili w MOP trudny czas. Także negocjacje z Międzynarodową Organizacją Pracodawców stają się coraz bardziej trudne. Najprostszy przykład – trudno powiedzieć, aby Solidarność była usatysfakcjonowana treścią Deklaracji na stulecie MOP przyjętej w czerwcu tego roku. Ale w takich to okolicznościach ratyfikowanie Konwencji MOP przez państwa członkowskie ma szczególne znaczenie, a Polska ma w tym obszarze daleko idące zaniedbania. 

Podobnie potrzebujemy silnego wymiaru społecznego w działaniach Rady Europy, ale go nie osiągniemy, jeżeli państwa będą przeciągać moment przyjęcia na siebie zobowiązań. Oczywiście nie jest nam potrzebna ratyfikacja dla ratyfikacji. To nie jest sztuka dla sztuki. Potrzebne są zmiany polskiego prawa i praktyki, które pozwolą na ratyfikację.
 
– Czyli ratyfikacja ZEKS jest sprawą pilną? 

– Mamy w tej chwili następujący problem: Polska po raz kolejny otrzymuje negatywne konkluzje do już ratyfikowanych postanowień EKS. I nic się nie zmienia. Najważniejszy przykład: negatywne konkluzje kilkakrotnie już dotyczyły prawa do wypoczynku. Możliwość oddawania czasu wolnego za nadgodziny w wymiarze 1 do 1, brak prawa do uczciwej rekompensaty pracy w nadgodzinach w służbie publicznej, dopuszczalność pracy do 24 h na dobę czy nadmierna długość okresów rozliczeniowych – te wszystkie elementy słusznie są wskazywane jako naruszające prawo do wypoczynku. 

Rozumiemy, że toczyły się prace Komisji Kodyfikacyjnej, które w jakimś stopniu wstrzymywały aktywność Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w obszarze proponowania nowych regulacji, ale chcielibyśmy podkreślić, że priorytetem na okres po wyborach jest doprowadzenie polskich regulacji i praktyk do zgodności z prawem do wypoczynku, tak jak rozumie to pojęcie Europejski Komitet Praw Społecznych. 
Poza tym nie może być tak, że wnioski w Trybunale Konstytucyjnym czekają na rozpatrzenie nie wiadomo, ile. Wniosek rzecznika praw obywatelskich, który dotyczy prawa do wypoczynku, czeka w Trybunale od 2015 r. (K 20/15). Przecież to jest niezbyt poważne. Solidarność z bardzo dużym niepokojem przyjęła stanowisko prokuratora generalnego do tego wniosku ze względu na podważanie w nim znaczenia stanowisk Europejskiego Komitetu Praw Społecznych i generalnie EKS. 

Jak długo czeka w TK wniosek Solidarności dotyczący prawa do strajku w sferze publicznej? Jeszcze dłużej. Trzeba się brać do pracy.

– Polska składa sprawozdania dotyczące poszczególnych ratyfikowanych już postanowień EKS. Ostatnie sprawozdanie dotyczyło między innymi art. 8 Karty (Prawo pracownic do ochrony) oraz art. 16 (Prawo rodziny do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej).

– A Biuro Eksperckie Komisji Krajowej i Prezydium Komisji Krajowej te sprawozdania wnikliwie analizują. Przykładowo w tym roku w stanowisku Prezydium wskazaliśmy, że w sprawozdaniu polskiego rządu brak jakiegokolwiek naświetlenia sytuacji zleceniobiorczyń w odniesieniu do szeroko rozumianych warunków pracy w nocy lub w okresie ciąży czy też w okresach związanych z macierzyństwem (takich jak czas, w którym kobieta karmi dziecko piersią). Tak jakby rząd nie widział skali zatrudnienia cywilnoprawnego. Tego nie udało się w żaden sposób posprzątać i problem umów śmieciowych jest równie poważny jak 4 lata temu. Tak więc gdy rząd w sprawozdaniu pisze wyłącznie o pracownicach w rozumieniu Kodeksu pracy, przedstawia obraz sytuacji w Polsce nieprawidłowo.
System sprawozdań pozwala na spojrzenie na stan prawny i praktykę danego państwa z zewnątrz i jest to cenne. 

– Jaka jest postawa rządu wobec oczekiwania ruchu związkowego ratyfikacji ZEKS? 

– Niestety, mało zrobiono, temat nie jest obecny w realny sposób w pracach RDS. Strona rządowa nie traktuje sprawy poważnie, podobnie zresztą jak jej poprzednicy. Nie zapominajmy, że smaczku całej sprawie dodaje interpelacja 1803 z 2012 r. ówczesnego posła Andrzeja Dudy. Prezydent oczekiwał w niej informacji, jakie działania podejmuje rząd Platformy i PSL, aby dokonać ratyfikacji. Prezydent słusznie wskazuje w interpelacji, że jeżeli rząd polski podjął decyzję o podpisaniu ZEKS, to konsekwentnie powinien dokonać jej ratyfikacji.
Mamy nadzieję, że prezydent stanie się orędownikiem ratyfikacji ZEKS. 

– Wróćmy na chwilę do tematu ratyfikacji Konwencji MOP, który Pan Przewodniczący poruszył. Liczby obrazujące ratyfikację Konwencji MOP ukazują bez wątpienia mizerię i wieloletni zastój w Polsce. Przypomnijmy ostatnie ratyfikacje: Polska dokonała ratyfikacji w 2012 r. i była to specyficzna konwencja o pracy na morzu. Wcześniejsza ratyfikacja nastąpiła w 2008 r. i była to Konwencja 181 (dotycząca prywatnych biur pośrednictwa pracy), a wcześniej w 2005 r. – Konwencja 170 (dotycząca bezpieczeństwa przy używaniu substancji chemicznych). Obecnie dojdzie do ratyfikacji Konwencji 188 dotyczącej rybołówstwa. Zastój w ratyfikacjach jest widoczny. Czy nie jest to mocno niepokojące? 

– O czym my mówimy? Polska nie ratyfikowała Konwencji 155 MOP, podstawowej konwencji dotyczącej BHP. Czy ktoś zamierza twierdzić, że Polski na to nie stać? Czy godność pracy tego nie wymaga? Pozostałe konwencje dotyczące BHP, przykładowo: Konwencja 184 czy Konwencja 187, oczywiście też nie są ratyfikowane.

Także w zakresie ubezpieczeń społecznych stan ratyfikacji przedstawia się żałośnie. 

Najgorsze jest to, że nie toczą się żadne prace po stronie rządu, które pokazywałyby „ścieżki dojścia” do ratyfikacji. MOP nie przetrwa jako ważna międzynarodowa instytucja, jeżeli nawet dobrze rozwijające się państwo europejskie z dobrym wskaźnikiem wzrostu PKB i rządem prowadzącym postępową politykę społeczną nie podejmuje wysiłku ratyfikacji. Podkreślamy tylko w kółko, że Polska jest państwem założycielem MOP. I co? I nic. 

Stoimy przed olbrzymim wyzwaniem: zmiany technologiczne, digitalizacja, sztuczna inteligencja przeorają świat pracy. Potrzebujemy sprawnego MOP. 

– Europejską Kartę Społeczną uzupełnia Protokół w sprawie skarg zbiorowych. To kolejny dokument Rady Europy, którego RP nie przyjęła. Jak tę kwestię widzi NSZZ Solidarność? 

– To już kompletny dramat intelektualny. O ile jeszcze można przyjąć jakąś argumentację, że Polski z przyczyn ekonomicznych nie stać na ratyfikowanie tego czy innego postanowienia ZEKS, to brak ratyfikacji Protokołu wynika wyłącznie z ideologicznego niedoceniania roli partnerów społecznych: i związków zawodowych, i organizacji pracodawców. Polskie rządy, jakie by one nie były, zasadniczo są głęboko sceptyczne w kwestii ratyfikacji protokołów o skardze zbiorowej, czy aktów ONZ, czy Rady Europy. 
Co ja mogę powiedzieć? Więcej wiary w Polskę i to, że nie mamy czego przed światem ukrywać, a jeżeli dostaniemy od organizacji międzynarodowych uwagi i zalecenia, to są one tylko cenne i pokazują, jaki jest ogląd danej kwestii z zewnątrz. To daje do myślenia i jest cenne samo w sobie. 

Dla ruchu związkowego wzmacnianie społecznych praw człowieka, tzw. praw człowieka drugiej generacji, jest ważne. I stanowi nasze zadanie. To jest oczywiste. 

– Co dalej? 

– Oczekujemy, że w procesie dyskusji o przyszłości społecznej i ekonomicznej Polski, która rozgrzeje się przed wyborami do Sejmu i Senatu, dążenie do Ratyfikacji ZEKS będzie konkretnym i widocznym tematem. Partie polityczne winny zaprezentować konkretne kroki przekładające się na określone ustawy i rozwiązania, które po pierwsze spowodują, że wreszcie rząd zacznie wywiązywać się z już przyjętych na siebie zobowiązań (z czym jest, jak już mówiłem, bardzo słabo), i przyjmiemy na siebie zobowiązania wynikające z ZEKS.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Co Polska ratyfikowała:
Polska związana jest następującymi postanowieniami Europejskiej Karty Społecznej:
Artykuł 1. Prawo do pracy (ustępy 1-4, wszystkie),
Artykuł 2. Prawo do odpowiednich warunków pracy (ustępy 1, 3-5),
Artykuł 3. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (ustępy 1-3, wszystkie),
Artykuł 4. Prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia (ustępy 2-5),
Artykuł 5. Prawo do organizowania się,
Artykuł 6. Prawo do rokowań zbiorowych (ustępy 1-3),
Artykuł 7. Prawo dzieci i młodocianych do ochrony (ustępy 2, 4, 6-10),
Artykuł 8. Prawo pracownic do ochrony (ustępy 1-4, wszystkie),
Artykuł 9. Prawo do poradnictwa zawodowego,
Artykuł 10. Prawo do szkolenia zawodowego (ustępy 1 i 2),
Artykuł 11. Prawo do ochrony zdrowia (ustępy 1-3, wszystkie),
Artykuł 12. Prawo do zabezpieczenia społecznego (ustępy 1-4, wszystkie),
Artykuł 13. Prawo do pomocy społecznej i medycznej (ustępy 2 i 3),
Artykuł 14. Prawo do korzystania ze służb opieki społecznej (ustęp 1),
Artykuł 15. Prawo osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej (ustępy 1 i 2, wszystkie),
Artykuł 16. Prawo rodziny do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej,
Artykuł 17. Prawo matek i dzieci do ochrony społecznej i ekonomicznej,
Artykuł 18. Prawo do prowadzenia działalności zarobkowej na terytoriach innych Umawiających się Stron (ustęp 4),
Artykuł 19. Prawo pracowników migrujących i ich rodzin do ochrony i pomocy (ustępy 1-10, wszystkie).
Na 72 ustępy Karty Polska związana jest 58 ustępami.

W 2011 r., z mocą od 2012 r., Polska wypowiedziała artykuł 8 ustęp 4 punkt b Karty ze względu na jego sprzeczność z prawem wspólnotowym.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Aby ratyfikować ZEKS 

Europejska Karta Społeczna składa się z 19 artykułów, które są podzielone na 72 paragrafy. Siedem artykułów EKS (1, 5, 6, 12, 13, 16 i 19) zostało zaliczonych do przepisów bezwzględnie obowiązujących, czyli tzw. twardego rdzenia. Państwa członkowskie, które zdecydowały się zostać stroną EKS, są zobowiązane ratyfikować co najmniej 10 z 19 artykułów lub 45 spośród 72 paragrafów. Wśród wybranych przepisów powinno znaleźć się co najmniej pięć z siedmiu artykułów zaliczanych do kategorii norm bezwzględnie obowiązujących.

Zrewidowana Europejska Karta Społeczna jest złożona z 31 artykułów podzielonych na 98 paragrafów. Dziewięć artykułów ZEKS (1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 19 i 20) jest zaliczonych do przepisów bezwzględnie obowiązujących. Stanowią one tzw. twardy rdzeń ZEKS. Państwa członkowskie Rady Europy, których władze postanowiły stać się stroną ZEKS, są obowiązane ratyfikować co najmniej 16 z 31 artykułów lub 63 z 98 paragrafów tego traktatu, w tym przynajmniej sześć z dziewięciu artykułów zaliczonych do kategorii przepisów bezwzględnie obowiązujących.