Pora na powszechne ubezpieczenia emerytalne

Materiał powstał przy współpracy z Komisją Krajową NSZZ Solidarność

Łączne aktywa netto w PPK to w lipcu 2020 ponad 1,6 mld zł. Tworzą je środki od pracodawców, od pracowników, a także dopłaty od państwa w postaci wpłaty powitalnej i dopłaty rocznej. Zacznijmy od prostego pytania:

Kogo dotyczą PPK?

Kiedy popatrzymy do słowniczka zawartego w ustawie (art. 2 pkt 18), znajdziemy odpowiedź na to pytanie, a mianowicie, że dotyczą one m.in. pracowników oraz osób wykonujących umowę-zlecenie lub umowę agencyjną wówczas, gdy podlegają one obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. To zastrzeżenie o konieczności podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu ma różne znaczenie. Jak wiadomo, pracownik zawsze podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Inaczej się przedstawia sytuacja w odniesieniu do zleceniobiorców.

I tutaj wróćmy do tytułu artykułu. Wydawałoby się w pierwszej chwili, że hasło: „pora na powszechne ubezpieczenie emerytalne” może dotyczyć państw trzeciego świata, w których dopiero powstają systemy zabezpieczenia na okres starości. Nic bardziej mylnego. Popatrzmy na Polskę.

Po pierwsze, cały czas funkcjonuje rozwiązanie, zgodnie z którym osoby do 26. roku życia uczące się, a jednocześnie wykonujące pracę w oparciu o umowę-zlecenie nie podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu (a więc także – jak zostało to już wskazane, nie mogą podjąć decyzji o oszczędzaniu w ramach PPK). Rozwiązanie dotyczące tego podmiotowego wyłączenia jest krytykowane od lat przez NSZZ „Solidarność” – pamiętajmy, że w obecnym systemie emerytalnym (opierającym się na tzw. zasadzie zdefiniowanej składki, a nie zdefiniowanego świadczenia) środki, które człowiek gromadzi „na początku” swojej aktywności zawodowej poprzez coroczny mechanizm waloryzacji zapisu księgowego na koncie ubezpieczonego, mają zasadnicze znaczenie dla wysokości jego przyszłej emerytury. Mówiąc krótko, NSZZ „Solidarność” w Uchwale Programowej wskazuje, że rozwiązanie, w którym zleceniobiorcy uczący się do 26. roku życia nie podlegają ubezpieczeniu emerytalno- rentowemu, należy zlikwidować.

Po drugie, nie chodzi tylko o młode osoby uczące się i wykonujące pracę w oparciu o umowę-zlecenie czy osoby w jakimkolwiek wieku wykonujące pracę w oparciu o umowę o dzieło (wówczas także nie podlega się składce na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne i rentowe). W chwili obecnej warto przede wszystkim przyjrzeć się rozrastającej się sferze zatrudnienia poprzez platformy internetowe. W wielu wypadkach osoba wykonująca pracę na rzecz platformy nie jest ani pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy, ani zleceniobiorcą, ani osobą prowadzącą działalność gospodarczą. Ich relacja z platformą (przykładowo w sektorze dostarczania posiłków) opiera się na umowie najmu roweru czy motocykla. Co jest istotne z perspektywy tego tekstu: osoby te nie podlegają powszechnemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, a co z tym idzie – nie mogą podjąć decyzji o gromadzeniu i inwestowaniu środków w PPK.

Wyzwania systemów zabezpieczenia na starość

Przed systemami zabezpieczenia na starość stają współcześnie liczne wyzwania. Można wskazać na podstawowe: jaka będzie stopa zastąpienia, czyli relacja pomiędzy ostatnim wynagrodzeniem a otrzymanym świadczeniem? Na ile system zabezpieczenia na starość jest efektywny (czyli mówiąc najprościej: z jakich źródeł będzie on finansowany w perspektywie najbliższych 20, 30 czy 50 lat) oraz kogo dotyczy, czy mówiąc inaczej – jakie jest rozpowszechnienie wśród społeczeństwa?

W maju 2020 roku globalna korporacja ubezpieczeniowa Allianz jak co roku opublikowała ogólnoświatowe zestawienie dotyczące systemów zabezpieczenia na starość. Allianz posługuje się wskaźnikiem API (Allianz Pension Index). Nie wchodząc w szczegóły stosowanej metodologii, polski system zabezpieczenia na starość został oceniony na 54. miejscu wśród 70 analizowanych. Cokolwiek by nie myśleć o indeksie Allianz, takie miejsce Polski w rankingu pozwala postawić bezdyskusyjną tezę: polski system zabezpieczenia na starość wymaga wielu działań i wprowadzenie pracowniczych planów kapitałowych jest tylko małym krokiem w kierunku budowania bezpieczeństwa naszej egzystencji w okresie, w którym nie będziemy już pracować.  

Więcej informacji na stronie www.mojeppk.pl – oficjalnym portalu Pracowniczych Planów Kapitałowych.

Barbara Surdykowska, Biuro Eksperckie KK NSZZ „Solidarność”