Marcin Bąk: "Limes inferior", "Paradyzja". Dystopia Janusza Zajdla stanie się naszą codziennością?

Od dwudziestu kilku wieków, od czasów „Państwa” Platona, w obrębie naszej cywilizacji pojawiają się różne pomysły, by stworzyć społeczeństwo doskonałe. Próby te nieraz kończą się groteskowo, nieraz zaś strasznie. Janusz Zajdel, mistrz polskiej sci-fi, opisywał z zadziwiającą przenikliwością różne wizje takiego „ulepszonego” społeczeństwa
 Marcin Bąk:

Jako młody chłopiec, uczeń szkoły podstawowej, poznałem czterdzieści lat temu po raz pierwszy fantastykę naukową. Pierwszy kontakt miał miejsce z powieściami należącymi do tak zwanej hard sci-fi. Nurt ten polega najogólniej mówiąc,  na przedstawianiu wypraw kosmicznych, rakiet, napędów fotonowych, nowych technologii i spotkaniach z obcymi formami życia. To były moje pierwsze wyobrażenia na temat fantastyki. Do nurtu hard sci – fi należą książki, które jako pierwsze wpadły mi w ręce, powieści Stanisława Lema „Astronauci” czy „Niezwyciężony” oraz pierwsza przeczytana przeze mnie książka Janusza Zajdla „Prawo do powrotu”. Dopiero znacznie później poznałem twórczość tego mistrza z ostatniego, najbardziej wartościowego pisarsko okresu jego życia.

 

Utopia, antyutopia, dystopia

W latach osiemdziesiątych Zajdel napisał kilka powieści, należących do nurtu nazywanego czasem fantastyką socjologiczną.  Akcja ich rozgrywa się w bliższej lub dalszej przyszłości, czasem na odległej, skolonizowanej przez ludzi planecie. Głównym motywem nie są jednak wyzwania technologiczne, jakie stawia przed nami kosmonautyka a próba odpowiedzi na pytania o to czy da się stworzyć społeczeństwo w pełni kontrolowane? Jakich narzędzi można użyć, by tego dokonać? Czy i jak można wykorzystywać naturalne słabości ludzi przeciwko nim samym? Czy ludzie w pełni kontrolowanym świecie będą się w stanie miedzy sobą komunikować? Czy możliwe jest zerwanie niewidzialnych kajdan? Powieści tego nurtu to  „Wyjście z cienia”, „Cała prawda o planecie Ksi”, „Cylinder van Troffa”, „Paradyzja” i uważana za najlepszą – „Limes inferior”. Zajdel skupiał się w nich na przedstawieniu społeczeństwa przyszłości, pozornie doskonale zorganizowanego, będącego jednak na dłuższą metę miejscem prawdziwie upiornym.   Charakterystyczne dla zajdlowskich antyutopii są takie elementy jak wszechobecna kontrola aktywności każdego z mieszkańców;  dystrybucja dóbr konsumpcyjnych, towarów i usług przez system zarządzający; zamknięcie ludzi w oddzielonych sektorach/miastach z uniemożliwieniem im swobodnego przemieszczania; zmiany w sferze języka, zakazane słowa, nieoficjalne sposoby komunikowania się ludzi poza kontrolą; bliżej nieokreślona siła pozostająca poza jakakolwiek kontrolą społeczną.     

 

Jak zmusić ludzi by weszli do bunkra?

W antyutopii Orwella „1984” ludzie żyją w totalitarnych, toczących ze sobą nieustanną wojnę społeczeństwach, które zostały opanowane przez różne wersje socjalizmu. U Zajdla jest trochę inaczej. Częstym motywem, dla którego Ludzkość dała się zamknąć w czymś na kształt wielkich łagrów jest strach. Strach przed prawdziwym lub tylko zmistyfikowanym zagrożeniem. Zagrożenie zostaje jednak tak przedstawione, że ochrona przed nim uzasadnia użycie wszelkich środków i poddanie się społeczeństwa pod wszelkie rygory, nawet najbardziej drakońskie. W „Wyjściu z cienia” chciwi kosmici inscenizują najazd z obcego systemy na Ziemię, by następnie przedstawić się w roli obrońców planety. Zagrożenie jednak nie minęło, dla skuteczniejszych przygotowań planeta została podzielona na zamknięte strefy a ludzie poddani bardzo szczegółowym rygorom. Wszystko dla ich dobra.

Ciekawie wygląda również system kontrolowania społeczeństwa przedstawiony w „Limes inferior”. Jednym z najważniejszych narzędzi kontroli jest tzw klucz – indywidualne urządzenie łączące funkcje dowodu osobistego, karty bankomatowej, komunikatora i zwykłego klucza umożliwiającego otwieranie elektronicznych zamków do drzwi. W świecie Argolandu nie ma gotówki, każdy krok obywatela, każda czynność wykonana za pomocą klucza pozostawia po sobie ślad w systemie elektronicznej kontroli społeczeństwa. Zajdel pisał to wszystko na długo przed era internetu, telefonów komórkowych i upowszechnienia elektronicznych pieniędzy. 

Ważnym elementem jest również zerwanie ciągłości historycznej. Wiedza na temat czasów przed Wielką Zmianą jest albo zakazana albo ulega głębokiej manipulacji. 

 

Co się sprawdziło?

Przyznam się Państwu, że czytając o niektórych planach współczesnych dobroczyńców Ludzkości często nie mogę się oprzeć wrażeniu, że pewne idee znalazłem już wcześniej w lekturach książek Zajdla. Szczególnie często mam takie wrażenie w związku z planami „walki o klimat, walki o planetę”. Wiele zamieszania zrobiło się ostatnio w sprawie ambitnych planów stowarzyszenia miast C 40. Ograniczenie konsumpcji – trzy ubrania na rok, rezygnacja z mięsa i nabiału, brak prywatnych samochodów, ograniczenie podróżowania (najlepiej do zera). Brzmi jak próba zamienienia miasta w jeden wielki koncłagier albo europejską wersję Korei Płn ale to wszystko jest uzasadnione wielkim zagrożeniem. Klimat. Planeta ginie. Drugiej Ziemi nie mamy. Nie ma wyrzeczeń zbyt dużych, jeśli chodzi o ratowanie planety.

Wszechobecna, stale rozszerzająca się kontrola obywateli również przypomina niektóre wizje Zajdla. Co ciekawe, na ogół poddajemy się jej często zupełnie dobrowolnie, z nosami w smartfonach, sami wrzucamy do sieci informacje o nas. Coraz bardziej natarczywe domaganie się likwidacji gotówki, redefiniowanie dotychczasowej historii i wiele, wiele innych motywów znajdziemy na kartach dzieł mistrza.

Acha, jeszcze jedna rzecz niezwykle ciekawa.  W książkach Zajdla rygorom podlega znakomita większość Ludzkości. Nie dojadają, żyją z dnia na dzień, bez perspektyw w swoich niewielkich rewirach, bez możliwości podróżowania. Pozostaje jednak pewna klasa zarządzająca, której rygory nie obowiązują, która żyje dostatnio, swobodnie i po pańsku... 


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
„Pod osłoną nocy politycy Konfederacji wtargnęli do siedziby Mediów Narodowych” Wiadomości
„Pod osłoną nocy politycy Konfederacji wtargnęli do siedziby Mediów Narodowych”

Dziennikarz Mediów Narodowych Michał Jelonek poinformował na Twitterze, że w nocy politycy Ruchu Narodowego i Konfederacji „wtargnęli” do siedziby Telewizji Mediów Narodowych. Strona serwisu medianarodowe.

„Nie mogę kontynuować misji”. Błażej Kmieciak nie jest już przewodniczącym Państwowej Komisji ds. Pedofilii Wiadomości
„Nie mogę kontynuować misji”. Błażej Kmieciak nie jest już przewodniczącym Państwowej Komisji ds. Pedofilii

„Błażej Kmieciak złożył rezygnację z funkcji przewodniczącego Państwowej Komisji ds. Pedofilii” – przekazano w poniedziałek na stronie Komisji.

Nieoficjalnie: Platforma gotowa do koalicji z Konfederacją Wiadomości
Nieoficjalnie: Platforma gotowa do koalicji z Konfederacją

Platforma Obywatelska i Konfederacja w jednej koalicji? Partia Mentzena i Bosaka rośnie w sondażach. Dobry wynik konfederatów może skłonić pozostałe ugrupowania opozycyjne do szerszych rozmów z tą formacją?

Nie żyje znany „twitterowy” ksiądz Wiadomości
Nie żyje znany „twitterowy” ksiądz

Nie żyje popularny wśród użytkowników Twittera ks. Robert Jantczak.

„Były regularnie bite”. Szokujące wyznanie Georginy Rodriguez nt. dzieci Cristiano Ronaldo Wiadomości
„Były regularnie bite”. Szokujące wyznanie Georginy Rodriguez nt. dzieci Cristiano Ronaldo

Georgine Rodriguez – partnerka Christiano Ronaldo – w jednym z popularnych programów telewizyjnych wyznała, że dzieci piłkarza musiały wzmagać się z przemocą.

Dowódca ukraińskich wojsk lądowych: Trwa najintensywniejsza faza walk o Bachmut Wiadomości
Dowódca ukraińskich wojsk lądowych: Trwa najintensywniejsza faza walk o Bachmut

Trwa najintensywniejsza faza walk o Bachmut, sytuacja na froncie jest „stabilnie trudna” – poinformował w poniedziałek dowódca ukraińskich wojsk lądowych generał Ołeksandr Syrski, który odwiedził miejsca najostrzejszych walk na tym odcinku frontu.

Burza ws. oszustwa w popularnym show. Produkcja programu wydała oświadczenie Wiadomości
Burza ws. oszustwa w popularnym show. Produkcja programu wydała oświadczenie

Produkcja „Love Island” wydała oświadczenie w sprawie rzekomego oszustwa Jaya, jednego z uczestników siódmej edycji show. Pojawiły się podejrzenia, że Jay ukrywał fakt, że ma dziewczynę spoza wyspy, która nie wiedziała, że on wystąpi w programie. Każdy z uczestników przed programem musi złożyć deklarację, że jest wolny i nie ma żadnych zobowiązań partnerskich. Produkcja zapewnia, że Jay także złożył takie oświadczenie i że wszystkie dochodzące do nich sygnały w sprawie uczestników są sprawdzane i mają je pod kontrolą.

MSZ RP: Nie ma ani jednego powodu, by przywrócić udział rosyjskich i białoruskich sportowców Wiadomości
MSZ RP: Nie ma ani jednego powodu, by przywrócić udział rosyjskich i białoruskich sportowców

Nie ma ani jednego powodu, by odstąpić od wykluczenia rosyjskich i białoruskich sportowców z udziału w międzynarodowych zawodach i tym samym zmienić decyzję podjętą przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) ponad rok temu, bezpośrednio po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę – oświadczyło w poniedziałek MSZ RP.

Stanisław Żaryn: Zatrzymano dwie osoby pracujące na rzecz obcych wywiadów Wiadomości
Stanisław Żaryn: Zatrzymano dwie osoby pracujące na rzecz obcych wywiadów

Służba Kontrwywiadu Wojskowego zidentyfikowała kolejne dwie osoby pracujące na rzecz obcych wywiadów – poinformował zastępca ministra koordynatora służb specjalnych Stanisław Żaryn. Zatrzymani w ostatnich tygodniach cudzoziemcy mieli pracować na rzecz Rosji i Białorusi.

Robert Lewandowski za słaby? Zaskakująca decyzja sponsora reprezentacji Wiadomości
Robert Lewandowski za słaby? Zaskakująca decyzja sponsora reprezentacji

Robert Lewandowski nie pojawi się w reklamie firmy InPost, która jest jednym ze sponsorów reprezentacji Polski w piłce nożnej.

Marsz
Godności
Emerytury
Stażowe