W tym roku przypada 78. rocznica fali sowieckich represji, które pochłonęły kilkadziesiąt tysięcy ofiar. Deportacje tysięcy ludzi na roboty przymusowe do Związku Sowieckiego pociągnęły za sobą szereg dramatów wielu rodzin.

Ludność Górnego Śląska podlegała represjom nie tylko ze strony Sowietów, lecz także rodzimego komunistycznego aparatu przemocy. Symbolem tych prześladowań są zbrodnicze obozy karne w Świętochłowicach-Zgodzie, Mysłowicach i Łambinowicach. W czasach Polski Ludowej zbrodnie Armii Czerwonej i władz komunistycznych na Górnym Śląsku w 1945 r. były tematem tabu. Dopiero po przełomie 1989 r. tematyka ta pojawiła się w przestrzeni publicznej, zyskując określenie Tragedii Górnośląskiej.

W 2010 r. Sejmik Województwa Śląskiego, a w 2012 r. Sejmik Województwa Opolskiego przyjęły uchwałę o corocznym upamiętnianiu Tragedii Górnośląskiej jako termin wyznaczając koniec stycznia.

Instytut Pamięci Narodowej, zwłaszcza jego katowicki oddział, włączył się w wyjaśnienie Tragedii, opisywanie jej, a także realizowanie projektów edukacyjnych i wydawniczych z nią związanych.

W 2020 r. ukazało się drugie wydanie, rozszerzone i zaktualizowane, teki edukacyjnej „Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku”. Szczególną uwagę nauczycieli zwracamy na nowe materiały dydaktyczne, m.in. ćwiczenia dodatkowe i małe projekty badawcze, propozycje wycieczek edukacyjnych, dwie mapy prezentujące aktualny efekt badań – miejsca usytuowania niektórych łagrów na terenie byłego ZSRS. Do teki dołączona jest płyta DVD zawierająca m.in. relacje osób deportowanych i ich rodzin, a także film „Przemilczana tragedia”.

W 2021 r. IPN wydał „Księgę aresztowanych, internowanych i deportowanych z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku8 autorstwa dr. Dariusza Węgrzyna.

Publikacja zawiera 46 200 biogramów mieszkańców Górnego Śląska internowanych, aresztowanych i deportowanych do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 r. Każdy z nich został opracowany na podstawie dokumentów proweniencji polskiej, niemieckiej i rosyjskiej oraz relacji świadków. Książka jest jednym z nielicznych przykładów upamiętnienia imiennego dużej akcji deportacyjnej okresu II wojny światowej. Zawiera personalia i krótkie biogramy około 95% wszystkich deportowanych do ZSRS Górnoślązaków, którzy w okresie od lutego do kwietnia 1945 r. trafili do łagrów i pracowali tam nawet do końca 1949 r. Książka otrzymała Nagrodę „Przeglądu Wschodniego” za rok 2021 w kategorii „Dzieje Polaków na Wschodzie”.

W 2022 r. ukazała się infografika „Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku”. To kolejny materiał edukacyjny poświęcony temu zagadnieniu przygotowany w Oddziałowym Biurze Edukacji Narodowej w Katowicach. Jej centralnym elementem graficznym jest mapa wskazująca usytuowanie województwa śląskiego oraz głównych miejsc deportacji Górnoślązaków do ZSRS w 1945 r.

Działania Oddziału IPN w Katowicach:

• 29 stycznia 2023 r. – obchody Tragedii Górnośląskiej w Katowicach-Murckach. W programie: uroczystości przy mogile żołnierzy węgierskich rozstrzelanych w 1945 r. przez Armię Czerwoną oraz wykład dr Kornelii Banaś (OBEN IPN Katowice) poświęcony deportacjom Górnoślązaków w 1945 r. do ZSRS w Miejskim Domu Kultury „Południe” w Katowicach Filia nr 2 w Murckach, ul. P. Kołodzieja 42. Wykład zaplanowano na godz. 17.15.
• 7 lutego 2023 r. godz. 11.00 – prelekcja Ryszarda Mozgola (naczelnik OBEN IPN Katowice) dla młodzieży „Tragedia Górnośląska 1945. Fakty i interpretacje” w Muzeum w Tarnowskich Górach.