Rafał Woś: Niemcy? To imperium się nie sprawdza

Mamy w Polsce i Europie duży problem. Ten problem nazywa się Niemcy i zaczyna być trudny do zniesienia.
Bundestag - zdjęcie ilustracyjne Rafał Woś: Niemcy? To imperium się nie sprawdza
Bundestag - zdjęcie ilustracyjne / fot. Pixabay

Henry Kissinger powiedział o Niemcach, że są „zbyt duzi na Europę, ale zbyt mali na wielki świat”. Dziś na naszych oczach tamta gorzka przepowiednia guru XX-wiecznego realizmu geopolitycznego zaczyna się sprawdzać. Niemcy z trzeciej dekady XXI wieku nie zamierzają zadowolić się rolą jednego z wielu krajów Unii Europejskiej. Oni chcą przewodzić i mają do przewodzenia nie tylko szereg potrzebnych zasobów. Na dodatek w czasie tych minionych kilkunastu lat wyćwiczyli się w trudnej sztuce narzucania swojej wizji i woli pozostałym. Najchętniej robią to oczywiście dyskretnie – tak, by ich własny interes był dobrze zawinięty w sreberko z błękitnym logo zjednoczonej Europy. Ale jak trzeba, to umieją zadziałać i bardziej zdecydowanie. Kłopot polega na tym, że to nowe niemieckie przywództwo coraz częściej bywa dla Europy i dla Polski mocno problematyczne. Zaś obecny kryzys energetyczny – będący przecież bezpośrednią konsekwencją niemieckiego pomysłu na oparcie zielonej transformacji na tanim gazie z Rosji – to tylko jeden z wielu dowodów, że ten niemiecki leadership niedobrze nam wszystkim służy.

Faza 1. Dorastanie do mocarstwowości

Niemcy faktycznie przeszli w minionych trzydziestu-czterdziestu latach bardzo długą drogę. Jeszcze w latach 70. albo 80. XX wieku Republika Federalna była krajem bogatym i pod wieloma względami potężnym. Ale jednocześnie obstawionym całym szeregiem bezpieczników. Geopolitycznie i wojskowo ubezwłasnowolnieni przez Amerykanów. Do tego stopnia, że gdy w latach 70. Pentagon zauważył, że niemiecka polityka odprężenia w relacjach z ZSRR grozi energetycznym uzależnieniem EWG od Bloku Wschodniego, to boński rząd został natychmiast postawiony do pionu. Starczyło na kilka następnych dekad, a problem rozbijania Zachodu przez Rosję przy użyciu pułapki w postaci „taniej energii” (w sumie nic nowego pod słońcem) powrócił dopiero w początkach wieku XXI. Z kolei w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (poprzedniczki EWG) Niemcy Zachodni byli skazani na wieczne negocjacje z Francuzami i Brytyjczykami czy Włochami. Nawet marka niemiecka działała jak ekonomiczny bezpiecznik, który nie pozwalał Niemcom zanadto urosnąć. Ilekroć bowiem ich eksport zaczynał nadmiernie dominować kraje sąsiednie, to wzmacniał się kurs zachodnioniemieckiej waluty, dzięki czemu partnerzy handlowi odzyskiwali trochę oddechu i system wracał do zdrowej równowagi, w której gospodarcza kooperacja jest w interesie obu stron – a nie tylko jednej.

Upadek bloku wschodniego wywrócił ten system do góry nogami. Niemcom pozwolono wówczas na zjednoczenie. A mówiąc precyzyjnie, na włączenie dawnej NRD do Republiki Federalnej. W efekcie Niemcy urośli i spuchli. Odpowiednio o 43 proc. terytorium i 25 proc. populacji. I to w czasie, gdy inne kraje Europy – od Jugosławii po Czechosłowację – raczej się dzieliły. Zmiana politycznej rzeczywistości nie nadeszła od razu. Musiało upłynąć trochę czasu, zanim Niemcy przetrawili zjednoczenie. Politycy musieli się przenieść się z prowincjonalnego Bonn do Berlina. Za nimi podążyły medialne elity rezydujące przez cały okres powojenny w hanzeatyckim Hamburgu. Sama stolica też musiała dorosnąć do nowej roli. Trzeba było zapełnić fizyczne dziury po murze dzielącym miasto w latach 1961-1989. Zbudować nowy Urząd Kanclerski nad Szprewą (zwany ze względu na swoje walory estetyczne „pralką”). Zachodni kapitał potrzebował też trochę czasu, by poszaleć na biedniejszym i niedoinwestowanym Wschodzie. Ale i ten proces się w końcu domknął, znajdując swoje symboliczne zwieńczenie w (ślimaczącej się latami) finalizacji projektu wielkiego lotniska Berlin Brandenburg oraz odbudowie dawnego Zamku Berlińskiego – zburzonej po wojnie starej siedziby pruskich królów i niemieckich Kajzerów.

Bardzo podobnie było w polityce. Z początku nowe Niemcy wyglądały w zbyt dużym garniturze nowego europejskiego mocarstwa trochę nieporadnie. Przez co śmiesznie wyglądali nawet ci, co najwcześniej ostrzegali przed powrotem niemieckiej potęgi. No bo jak tu się bać Niemiec, które przeżywają swój udział w interwencji NATO w Kosowie w 1998 roku (początki rządu Gerharda Schroedera), jakby chodziło co najmniej o wybuch III wojny światowej? Stopniowo jednak ten nowy Berlin zaczął nabierać nowych kompetencji, a elity polityczne, medialne czy opiniotwórcze coraz lepiej czuły się w nowej centralnej roli centrum europejskiej polityki. Ten etap przypada już jednak raczej na czas trwania długich rządów Angeli Merkel. Przejmując władzę w roku 2005, ta enerdowska outsiderka wydawała się poza podejrzeniem. Wielu spodziewało się, że to raczej zachodnioniemieckie samce alfa wyprowadzą Berlin na szerokie wody. Tymczasem zrobiła to ona.

Faza 2. Długie rządy Merkel

W czasie tych 16 lat w Urzędzie Kanclerskim dorobiła się wielu pseudonimów. „Dziewczynka Kohla”, „Angie”, „Mateczka”, „Kanclerzyca od klimatu”. Żaden z nich nie oddaje jednak modelu przywództwa, który Angela Merkel zdołała stworzyć i narzucić reszcie Europy. Ten styl przywództwa nowych Niemiec składał się z dwóch kluczowych elementów. Pierwszym było takie forsowanie swoich interesów, by były one zawsze owinięte w opakowanie z błękitnym logo unijnym. Niemcy nie wychodzili i nie mówili wprost: „Chcemy zielonej transformacji polegającej na dochodzeniu do energetyki odnawialnej, której (tak się składa) jesteśmy światowymi liderami. A zrobimy to w oparciu o tani gaz z Rosji, w którego imporcie (tak się składa) jesteśmy najważniejszym pośrednikiem. I pod żadnym pozorem nie będziemy w tym procesie wspierali się energetyką atomową, którą (tak się składa) uważamy za nieefektywną”. O nie, to nie tak się odbywało. Niemcy czasów Merkel wskakiwali na falę ogólnej troski o przyszłość klimatu i dostarczali do tego procesu odpowiedniego oprzyrządowania. Wszelkie głosy krytykujące ten ich model były zaś z całą surowością zwalczane. Gdy ktoś podnosił, że może jest to niezbyt rozsądne, by mieć tylko jedno paliwo zapasowe (gaz z Rosji) w tak trudnym i ryzykownym procesie jak wielka energetyczna transformacja, czekało go niechybne zepchnięcie na pozycje „antyrosyjskiego pieniacza” albo „lobbysty sektora paliwowego”. Niemieccy politycy, dyplomacja oraz media grali tu zgodnie i do jednej bramki. Tak zgodnie, że do pewnego stopnia sami uwierzyli we własną narrację. Widać to dziś dobrze, patrząc na szok (w wielu przypadkach autentyczny), w jakim się niemieckie elity znalazły po rosyjskim ataku na Ukrainę. Trudno im uwierzyć, że wpadli w zastawioną przez Kreml pułapkę – wolą więc chwycić się wygodnej tezy o „szaleństwie Putina”. Tak jest łatwiej i nie trzeba przyznawać się do błędu.

Jest jeszcze drugi – niemniej ważny – element nowego niemieckiego przywództwa. To panujące wśród berlińskich elit przekonanie, że nawet jak Niemcy biorą na siebie ciężar kierowania Europą, to robią to w zasadzie tylko dlatego, że „przecież ich poproszono”. Dobrze pasuje to do powszechnego za Odrą przekonania o „odrobieniu historycznej lekcji nazizmu”, której to lekcji ważną składową było także wyrzeczenie się „snów o imperialnej potędze”. Problem oczywiście w tym, że trudno w prawdziwym życiu suflować Europie przyjęcie swojej wizji polityki klimatycznej, migracyjnej albo fiskalnej, a jednocześnie udawać, że się nikomu nic nie narzuca. Właśnie, by pogodzić jedno z drugim, musiała powstać opowieść o „nierychliwym niemieckim hegemonie” oraz o „konsensualnym” charakterze merkelowskiego przywództwa. To w te oczekiwania tak dobrze wpisał się Radosław Sikorski, który w 2011 roku (przy okazji naszej prezydencji w UE) apelował o „więcej niemieckiego kierowania Europą”.

Wszystko to podszyte jest na dodatek ogromną porcją politycznego mesjanizmu nowych Niemiec, czyli przekonaniem, że jak my czegoś nie zrobimy, to nie będzie to zrobione. Walka z ociepleniem klimatu, pilnowanie, by w Europie nikt się nadmiernie nie zadłużał albo by nie rośli w siłę tzw. populiści. Wszystko to przejawy tego samego pędu do zbawiania siebie i innych, co bardzo upodabnia dzisiejsze Niemcy do USA z czasów neokonserwatystów George’a W. Busha, a więc z okresu, gdy Wuj Sam szerzył na świecie demokrację. Niezależnie od tego, czy świat tej demokracji chciał, czy nie chciał.

Faza 3. Rysy na cokole

Stopniowo ten model zaczął jednak natrafiać na opory. Pierwszym dużym wstrząsem dla niemieckiego przywództwa był kryzys zadłużeniowy w strefie euro. Niemcy przeforsowali wówczas swoją wolę i zmusili kraje Południa do drakońskich programów oszczędnościowych. Mając do wyboru unijną solidarność a interes własnego sektora finansowego, wybrano to drugie. Po tamtym kryzysie nic nie było już jednak takie jak wcześniej. W zorganizowanym w 2017 roku sondażu Pew Research połowa badanych stwierdziła, że Niemcy odgrywają zbyt dużą rolę w Europie, a tylko 40 proc., że ich rola jest w sam raz. W takich krajach jak Grecja, Włochy przekonanie o „złym niemieckim przywództwie” jest nadal wysokie i sięga 70-80 proc.

Przez pierwszy okres rządów specjalnością kanclerz Merkel były poprawne stosunki z Europą Wschodnią. To zaczęło się jednak zmieniać po kryzysie migracyjnym z lat 2014-2015. To właśnie z krajów takich jak Polska, Czechy czy Węgry nadeszła wówczas najostrzejsza krytyka niemieckiego stylu zarządzania Europą, który w tamtym wypadku sprowadził się do podjęcia nieprzedyskutowanej z unijnymi partnerami decyzji: „Przyjmujemy!”, a potem zwróceniu się do unijnych instytucji z kwestią: „No to teraz musimy tych ludzi jakoś podzielić między konkretne kraje”. Dla Merkel opór Wschodu to był szok.

To mniej więcej wtedy zaczęły się też kwasić niemieckie relacje z Polską. A trzeba dodać, że Polska ma dla Niemców znaczenie szczególne. I nie chodzi tylko o rozbudowane relacje handlowe, logistyczne czy przemysłowe. Po roku 1989 Niemcy wiele w Polsce zainwestowali. Dosłownie i w przenośni. Wśród niemieckich elit powstał w tym okresie rodzaj przekonania (podbijanego stale przez sporą część polskiej opinii publicznej), że Niemcy z nawiązką odpokutowały najczarniejsze rozdziały wspólnej historii. A zrobiły to właśnie wtedy – wcielając się rolę adwokata Warszawy w jej staraniach o akcesję do UE. Gdzieś między wierszami zrodziło się wręcz poczucie, że nowym fundamentem wzajemnych relacji powinna być już nie „niemiecka wina”, ale raczej „polska wdzięczność”. Ten model nie przewidywał jednak takich zjawisk jak konwergencje, a więc nadrobienia przez Polskę (i to w szybkim tempie) sporej części cywilizacyjnych i gospodarczych zapóźnień wobec Niemiec. W efekcie Polska roku 2020 czy 2022 to nie jest już ten sam kraj, który wchodził do Unii w roku 2004. Ta nowa Polska chce grać w wyższej lidze. A Niemcy? W miażdżącej większości zdają się nie przyjmować tego do wiadomości. To rodzi wielkie poczucie rozczarowania. Na razie niemiecki establishment ma jeszcze nadzieję, że to chwilowe. Niemiecka opinia publiczna – działając trochę na zasadzie pudła rezonansowego – najchętniej słucha dziś tej części polskiej opinii publicznej, która mówi im, że nad Wisłą mamy podział na „antyeuropejski PiS” i „proeuropejski anty-PiS”. Taki obraz – w zestawieniu ze wspomnianym niemieckim mesjanizmem – utwardza rząd nowego kanclerza Olafa Scholza. W Berlinie panuje przekonanie, że Polsce trzeba pomóc wrócić na drogę „demokracji i europejskich wartości”. Z punktu widzenia Warszawy takie mieszanie się w wewnętrzne sprawy suwerennego kraju jest oczywiście trudne do zaakceptowania. Wszystko to razem czyni widoki na jakiś sensowny przełom jeszcze bardziej marnymi. Kolejny przykład na to, jak niemieckie przywództwo zamiast rozwiązywać europejskie problemy, raczej je generuje.

Tekst pochodzi z 48. (1767) numeru „Tygodnika Solidarność”.


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
Leon Foksiński. Uczestnik Marszu Śmierci Wiadomości
Leon Foksiński. Uczestnik Marszu Śmierci

Urodzony 23.06.1919 r. w Bestwinie pow. bielski, syn Franciszka i Anny z d. Bolek, zamieszkały w tej miejscowości. Mając szesnaście lat – w 1935 r., rozpoczął pracę zarobkową jako pomocnik a następnie samodzielny pracownik w cegielni. Podczas okupacji hitlerowskiej, w styczniu 1940 r. wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec – Brandenburg Hawel. W lipcu 1941 r. uciekł z miejsca przymusowego zatrudnienia i wrócił do Bestwiny, gdzie w październiku tegoż roku jako uciekinier został aresztowany przez policję niemiecką.

Gen. Rajmund Andrzejczak: Trzeba się szykować do wojny z ostatniej chwili
Gen. Rajmund Andrzejczak: Trzeba się szykować do wojny

Czy Polsce grozi wojna? – Trzeba się szykować – twierdzi gen. Rajmund Andrzejczak, były Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w "Gościu Wydarzeń" na antenie Polsat News.

Agnieszka Romaszewska-Guzy zwolniona dyscyplinarnie. Były minister kultury nie przebierał w słowach z ostatniej chwili
Agnieszka Romaszewska-Guzy zwolniona dyscyplinarnie. Były minister kultury nie przebierał w słowach

– Agnieszka Romaszewska-Guzy stworzyła wspaniałą instytucję. (…) Takie mafijno-ubeckie metody są masowo stosowane wobec niezależnych dyrektorów instytucji, które nie zostały opanowane przez obecną władzę. Ten szantaż i to przekupstwo mają miejsce – twierdzi były minister kultury Piotr Gliński.

Paweł Jędrzejewski: Trzy przyczyny dla których aż 30% młodych amerykańskich kobiet identyfikuje się jako LGBTQ Wiadomości
Paweł Jędrzejewski: Trzy przyczyny dla których aż 30% młodych amerykańskich kobiet identyfikuje się jako LGBTQ

W zeszłym tygodniu Instytut Gallupa ogłosił wyniki badań, które ujawniają wielką zmianę w społeczeństwie amerykańskim. Wszyscy są zgodni, że jest to kolosalna zmiana, wręcz rewolucyjna, pozostaje jedynie kwestią interpretacji i sporu, na czym ta zmiana naprawdę polega i o czym świadczy.

Sutryk zakazał organizacji protestów rolników we Wrocławiu z ostatniej chwili
Sutryk zakazał organizacji protestów rolników we Wrocławiu

„Wydałem cztery decyzje zakazujące organizacji protestów rolniczych na terenie administracyjnym Wrocławia” – poinformował prezydent Wrocławia Jacek Sutryk.

Putin przegrał wybory w Polsce z ostatniej chwili
Putin przegrał wybory w Polsce

Polska jest jednym z krajów, gdzie Władimir Putin przegrał zakończone w niedzielę trzydniowe wybory prezydenckie w Rosji – wynika z informacji podanej przez rosyjski niezależny portal Meduza.

Francuski europoseł: Sytuacja w Polsce jest poważna, rząd Tuska prześladuje sędziów, media i konserwatywnych polityków z ostatniej chwili
Francuski europoseł: Sytuacja w Polsce jest poważna, rząd Tuska prześladuje sędziów, media i konserwatywnych polityków

Zdaniem znanego francuskiego europarlamentarzysty rząd Donalda Tuska „prześladuje sędziów, media i konserwatywnych polityków”.

Złe wieści dla Tuska. Jest nowy sondaż z ostatniej chwili
Złe wieści dla Tuska. Jest nowy sondaż

Prawo i Sprawiedliwość jest najchętniej wybieraną partią polityczną w Polsce – wynika z najnowszego sondażu „Super Expressu” przeprowadzonego przez Instytut Badań Pollster.

Spięcie w koalicji. Poseł Lewicy atakuje Hołownię: „Jest kłamcą” z ostatniej chwili
Spięcie w koalicji. Poseł Lewicy atakuje Hołownię: „Jest kłamcą”

– Kłamcą jest on, bo to on ściemnia, on manipuluje, on twierdzi, że nie można tego procedować teraz – mówi o marszałku Sejmu Szymonowi Hołowni poseł Lewicy Tomasz Trela.

Jest decyzja UE ws. zwiększenia finansowania dla ukraińskiej armii z ostatniej chwili
Jest decyzja UE ws. zwiększenia finansowania dla ukraińskiej armii

W poniedziałek szefowie MSZ państw UE zgodzili się zwiększyć wsparcie dla ukraińskich sił zbrojnych o 5 miliardów euro za pośrednictwem specjalnego funduszu pomocowego.

REKLAMA

Rafał Woś: Niemcy? To imperium się nie sprawdza

Mamy w Polsce i Europie duży problem. Ten problem nazywa się Niemcy i zaczyna być trudny do zniesienia.
Bundestag - zdjęcie ilustracyjne Rafał Woś: Niemcy? To imperium się nie sprawdza
Bundestag - zdjęcie ilustracyjne / fot. Pixabay

Henry Kissinger powiedział o Niemcach, że są „zbyt duzi na Europę, ale zbyt mali na wielki świat”. Dziś na naszych oczach tamta gorzka przepowiednia guru XX-wiecznego realizmu geopolitycznego zaczyna się sprawdzać. Niemcy z trzeciej dekady XXI wieku nie zamierzają zadowolić się rolą jednego z wielu krajów Unii Europejskiej. Oni chcą przewodzić i mają do przewodzenia nie tylko szereg potrzebnych zasobów. Na dodatek w czasie tych minionych kilkunastu lat wyćwiczyli się w trudnej sztuce narzucania swojej wizji i woli pozostałym. Najchętniej robią to oczywiście dyskretnie – tak, by ich własny interes był dobrze zawinięty w sreberko z błękitnym logo zjednoczonej Europy. Ale jak trzeba, to umieją zadziałać i bardziej zdecydowanie. Kłopot polega na tym, że to nowe niemieckie przywództwo coraz częściej bywa dla Europy i dla Polski mocno problematyczne. Zaś obecny kryzys energetyczny – będący przecież bezpośrednią konsekwencją niemieckiego pomysłu na oparcie zielonej transformacji na tanim gazie z Rosji – to tylko jeden z wielu dowodów, że ten niemiecki leadership niedobrze nam wszystkim służy.

Faza 1. Dorastanie do mocarstwowości

Niemcy faktycznie przeszli w minionych trzydziestu-czterdziestu latach bardzo długą drogę. Jeszcze w latach 70. albo 80. XX wieku Republika Federalna była krajem bogatym i pod wieloma względami potężnym. Ale jednocześnie obstawionym całym szeregiem bezpieczników. Geopolitycznie i wojskowo ubezwłasnowolnieni przez Amerykanów. Do tego stopnia, że gdy w latach 70. Pentagon zauważył, że niemiecka polityka odprężenia w relacjach z ZSRR grozi energetycznym uzależnieniem EWG od Bloku Wschodniego, to boński rząd został natychmiast postawiony do pionu. Starczyło na kilka następnych dekad, a problem rozbijania Zachodu przez Rosję przy użyciu pułapki w postaci „taniej energii” (w sumie nic nowego pod słońcem) powrócił dopiero w początkach wieku XXI. Z kolei w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (poprzedniczki EWG) Niemcy Zachodni byli skazani na wieczne negocjacje z Francuzami i Brytyjczykami czy Włochami. Nawet marka niemiecka działała jak ekonomiczny bezpiecznik, który nie pozwalał Niemcom zanadto urosnąć. Ilekroć bowiem ich eksport zaczynał nadmiernie dominować kraje sąsiednie, to wzmacniał się kurs zachodnioniemieckiej waluty, dzięki czemu partnerzy handlowi odzyskiwali trochę oddechu i system wracał do zdrowej równowagi, w której gospodarcza kooperacja jest w interesie obu stron – a nie tylko jednej.

Upadek bloku wschodniego wywrócił ten system do góry nogami. Niemcom pozwolono wówczas na zjednoczenie. A mówiąc precyzyjnie, na włączenie dawnej NRD do Republiki Federalnej. W efekcie Niemcy urośli i spuchli. Odpowiednio o 43 proc. terytorium i 25 proc. populacji. I to w czasie, gdy inne kraje Europy – od Jugosławii po Czechosłowację – raczej się dzieliły. Zmiana politycznej rzeczywistości nie nadeszła od razu. Musiało upłynąć trochę czasu, zanim Niemcy przetrawili zjednoczenie. Politycy musieli się przenieść się z prowincjonalnego Bonn do Berlina. Za nimi podążyły medialne elity rezydujące przez cały okres powojenny w hanzeatyckim Hamburgu. Sama stolica też musiała dorosnąć do nowej roli. Trzeba było zapełnić fizyczne dziury po murze dzielącym miasto w latach 1961-1989. Zbudować nowy Urząd Kanclerski nad Szprewą (zwany ze względu na swoje walory estetyczne „pralką”). Zachodni kapitał potrzebował też trochę czasu, by poszaleć na biedniejszym i niedoinwestowanym Wschodzie. Ale i ten proces się w końcu domknął, znajdując swoje symboliczne zwieńczenie w (ślimaczącej się latami) finalizacji projektu wielkiego lotniska Berlin Brandenburg oraz odbudowie dawnego Zamku Berlińskiego – zburzonej po wojnie starej siedziby pruskich królów i niemieckich Kajzerów.

Bardzo podobnie było w polityce. Z początku nowe Niemcy wyglądały w zbyt dużym garniturze nowego europejskiego mocarstwa trochę nieporadnie. Przez co śmiesznie wyglądali nawet ci, co najwcześniej ostrzegali przed powrotem niemieckiej potęgi. No bo jak tu się bać Niemiec, które przeżywają swój udział w interwencji NATO w Kosowie w 1998 roku (początki rządu Gerharda Schroedera), jakby chodziło co najmniej o wybuch III wojny światowej? Stopniowo jednak ten nowy Berlin zaczął nabierać nowych kompetencji, a elity polityczne, medialne czy opiniotwórcze coraz lepiej czuły się w nowej centralnej roli centrum europejskiej polityki. Ten etap przypada już jednak raczej na czas trwania długich rządów Angeli Merkel. Przejmując władzę w roku 2005, ta enerdowska outsiderka wydawała się poza podejrzeniem. Wielu spodziewało się, że to raczej zachodnioniemieckie samce alfa wyprowadzą Berlin na szerokie wody. Tymczasem zrobiła to ona.

Faza 2. Długie rządy Merkel

W czasie tych 16 lat w Urzędzie Kanclerskim dorobiła się wielu pseudonimów. „Dziewczynka Kohla”, „Angie”, „Mateczka”, „Kanclerzyca od klimatu”. Żaden z nich nie oddaje jednak modelu przywództwa, który Angela Merkel zdołała stworzyć i narzucić reszcie Europy. Ten styl przywództwa nowych Niemiec składał się z dwóch kluczowych elementów. Pierwszym było takie forsowanie swoich interesów, by były one zawsze owinięte w opakowanie z błękitnym logo unijnym. Niemcy nie wychodzili i nie mówili wprost: „Chcemy zielonej transformacji polegającej na dochodzeniu do energetyki odnawialnej, której (tak się składa) jesteśmy światowymi liderami. A zrobimy to w oparciu o tani gaz z Rosji, w którego imporcie (tak się składa) jesteśmy najważniejszym pośrednikiem. I pod żadnym pozorem nie będziemy w tym procesie wspierali się energetyką atomową, którą (tak się składa) uważamy za nieefektywną”. O nie, to nie tak się odbywało. Niemcy czasów Merkel wskakiwali na falę ogólnej troski o przyszłość klimatu i dostarczali do tego procesu odpowiedniego oprzyrządowania. Wszelkie głosy krytykujące ten ich model były zaś z całą surowością zwalczane. Gdy ktoś podnosił, że może jest to niezbyt rozsądne, by mieć tylko jedno paliwo zapasowe (gaz z Rosji) w tak trudnym i ryzykownym procesie jak wielka energetyczna transformacja, czekało go niechybne zepchnięcie na pozycje „antyrosyjskiego pieniacza” albo „lobbysty sektora paliwowego”. Niemieccy politycy, dyplomacja oraz media grali tu zgodnie i do jednej bramki. Tak zgodnie, że do pewnego stopnia sami uwierzyli we własną narrację. Widać to dziś dobrze, patrząc na szok (w wielu przypadkach autentyczny), w jakim się niemieckie elity znalazły po rosyjskim ataku na Ukrainę. Trudno im uwierzyć, że wpadli w zastawioną przez Kreml pułapkę – wolą więc chwycić się wygodnej tezy o „szaleństwie Putina”. Tak jest łatwiej i nie trzeba przyznawać się do błędu.

Jest jeszcze drugi – niemniej ważny – element nowego niemieckiego przywództwa. To panujące wśród berlińskich elit przekonanie, że nawet jak Niemcy biorą na siebie ciężar kierowania Europą, to robią to w zasadzie tylko dlatego, że „przecież ich poproszono”. Dobrze pasuje to do powszechnego za Odrą przekonania o „odrobieniu historycznej lekcji nazizmu”, której to lekcji ważną składową było także wyrzeczenie się „snów o imperialnej potędze”. Problem oczywiście w tym, że trudno w prawdziwym życiu suflować Europie przyjęcie swojej wizji polityki klimatycznej, migracyjnej albo fiskalnej, a jednocześnie udawać, że się nikomu nic nie narzuca. Właśnie, by pogodzić jedno z drugim, musiała powstać opowieść o „nierychliwym niemieckim hegemonie” oraz o „konsensualnym” charakterze merkelowskiego przywództwa. To w te oczekiwania tak dobrze wpisał się Radosław Sikorski, który w 2011 roku (przy okazji naszej prezydencji w UE) apelował o „więcej niemieckiego kierowania Europą”.

Wszystko to podszyte jest na dodatek ogromną porcją politycznego mesjanizmu nowych Niemiec, czyli przekonaniem, że jak my czegoś nie zrobimy, to nie będzie to zrobione. Walka z ociepleniem klimatu, pilnowanie, by w Europie nikt się nadmiernie nie zadłużał albo by nie rośli w siłę tzw. populiści. Wszystko to przejawy tego samego pędu do zbawiania siebie i innych, co bardzo upodabnia dzisiejsze Niemcy do USA z czasów neokonserwatystów George’a W. Busha, a więc z okresu, gdy Wuj Sam szerzył na świecie demokrację. Niezależnie od tego, czy świat tej demokracji chciał, czy nie chciał.

Faza 3. Rysy na cokole

Stopniowo ten model zaczął jednak natrafiać na opory. Pierwszym dużym wstrząsem dla niemieckiego przywództwa był kryzys zadłużeniowy w strefie euro. Niemcy przeforsowali wówczas swoją wolę i zmusili kraje Południa do drakońskich programów oszczędnościowych. Mając do wyboru unijną solidarność a interes własnego sektora finansowego, wybrano to drugie. Po tamtym kryzysie nic nie było już jednak takie jak wcześniej. W zorganizowanym w 2017 roku sondażu Pew Research połowa badanych stwierdziła, że Niemcy odgrywają zbyt dużą rolę w Europie, a tylko 40 proc., że ich rola jest w sam raz. W takich krajach jak Grecja, Włochy przekonanie o „złym niemieckim przywództwie” jest nadal wysokie i sięga 70-80 proc.

Przez pierwszy okres rządów specjalnością kanclerz Merkel były poprawne stosunki z Europą Wschodnią. To zaczęło się jednak zmieniać po kryzysie migracyjnym z lat 2014-2015. To właśnie z krajów takich jak Polska, Czechy czy Węgry nadeszła wówczas najostrzejsza krytyka niemieckiego stylu zarządzania Europą, który w tamtym wypadku sprowadził się do podjęcia nieprzedyskutowanej z unijnymi partnerami decyzji: „Przyjmujemy!”, a potem zwróceniu się do unijnych instytucji z kwestią: „No to teraz musimy tych ludzi jakoś podzielić między konkretne kraje”. Dla Merkel opór Wschodu to był szok.

To mniej więcej wtedy zaczęły się też kwasić niemieckie relacje z Polską. A trzeba dodać, że Polska ma dla Niemców znaczenie szczególne. I nie chodzi tylko o rozbudowane relacje handlowe, logistyczne czy przemysłowe. Po roku 1989 Niemcy wiele w Polsce zainwestowali. Dosłownie i w przenośni. Wśród niemieckich elit powstał w tym okresie rodzaj przekonania (podbijanego stale przez sporą część polskiej opinii publicznej), że Niemcy z nawiązką odpokutowały najczarniejsze rozdziały wspólnej historii. A zrobiły to właśnie wtedy – wcielając się rolę adwokata Warszawy w jej staraniach o akcesję do UE. Gdzieś między wierszami zrodziło się wręcz poczucie, że nowym fundamentem wzajemnych relacji powinna być już nie „niemiecka wina”, ale raczej „polska wdzięczność”. Ten model nie przewidywał jednak takich zjawisk jak konwergencje, a więc nadrobienia przez Polskę (i to w szybkim tempie) sporej części cywilizacyjnych i gospodarczych zapóźnień wobec Niemiec. W efekcie Polska roku 2020 czy 2022 to nie jest już ten sam kraj, który wchodził do Unii w roku 2004. Ta nowa Polska chce grać w wyższej lidze. A Niemcy? W miażdżącej większości zdają się nie przyjmować tego do wiadomości. To rodzi wielkie poczucie rozczarowania. Na razie niemiecki establishment ma jeszcze nadzieję, że to chwilowe. Niemiecka opinia publiczna – działając trochę na zasadzie pudła rezonansowego – najchętniej słucha dziś tej części polskiej opinii publicznej, która mówi im, że nad Wisłą mamy podział na „antyeuropejski PiS” i „proeuropejski anty-PiS”. Taki obraz – w zestawieniu ze wspomnianym niemieckim mesjanizmem – utwardza rząd nowego kanclerza Olafa Scholza. W Berlinie panuje przekonanie, że Polsce trzeba pomóc wrócić na drogę „demokracji i europejskich wartości”. Z punktu widzenia Warszawy takie mieszanie się w wewnętrzne sprawy suwerennego kraju jest oczywiście trudne do zaakceptowania. Wszystko to razem czyni widoki na jakiś sensowny przełom jeszcze bardziej marnymi. Kolejny przykład na to, jak niemieckie przywództwo zamiast rozwiązywać europejskie problemy, raczej je generuje.

Tekst pochodzi z 48. (1767) numeru „Tygodnika Solidarność”.



Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

Polecane
Emerytury
Stażowe