[Tylko u nas] Marek Budzisz: Trzy scenariusze dla Rosji wobec podwójnego kryzysu

Moskiewski oddział wielkiej światowej firmy Control Risks, zajmującej się doradztwem w zakresie planowania strategicznego, opracował trzy scenariusze dla Rosji na lata 2020-2021.

Za najbardziej prawdopodobny uznaje taki, który przewiduje politykę inercyjną, bez większych wstrząsów wewnętrznych. A zatem Ci którzy liczą na rewolucję w Moskwie, niezależnie od tego czy takim mianem opatrzymy „kryterium uliczne” czy przewrót pałacowy, mogą poczuć się zawiedzeni. Zdaniem analityków z Conrtol Risks polityka gospodarcza Kremla nie ulegnie w perspektywie najbliższych dwóch lat większym zmianom. Nadal na wsparcie będą mogły liczyć wielkie firmy, zarówno państwowe jak i powiązane z oligarchami. Pozostała część gospodarki rosyjskiej będzie musiała jakoś sobie radzić, a nie będzie łatwo, bo spadające dochody z eksportu węglowodorów rząd starał się będzie rekompensować nakładaniem nowych podatków, zarówno sektorowych jak i powszechnych. W takim wariancie, jak to mówią w pewnym uproszczeniu rosyjscy ekonomiści „ludzie staną się nową ropą naftową”. Popularność rządzących będzie nadal spadać, bezrobocie znacząco wzrośnie, nawet do poziomu 15 %, gospodarka skurczy się w przyszłym roku o 5,5 % tak jak ocenia MFW, albo nawet w stopniu poważniejszym. Ale władza Putina nie będzie zagrożona, zarówno dlatego, że filary na których się ona opiera są jeszcze mocne, a opozycja, przysłowiowo słaba.

Drugim, mniej prawdopodobnym, ale możliwym scenariuszem rozwoju sytuacji w Rosji jest przejście władzy do fazy polityki aktywnej. Pójścia do przodu, po to aby umocnić się, co może być w trudnym czasie niezbędne. Na czym ta polityka zmian inicjowanych przez rosyjskie elity miałaby polegać? Po pierwsze rosyjskie władze odchodzą od obecnie realizowanej polityki bardzo wstrzemięźliwego wspierania biznesu zagrożonego kryzysem i przeznaczone na ten cel środki powiększają nawet trzy-cztero krotnie do poziomu 6 – 10 % PKB (obecnie kwestionowane przez wielu szacunki ministra finansów Artema Siułanowa mówią o wsparciu rządu 2,8 % PKB). Życie gospodarcze wraca do przedkryzysowej aktywności, co nie dotyczy sektora węglowodorów, bo sytuacja na rynku światowym w dłuższej perspektywie się nie zmieni. W efekcie w sposób naturalny następuje zmiana wewnętrznego układu sił w rosyjskiej gospodarce, co pociąga za sobą, powolną, ewolucyjną zmianę układu politycznego. Poprawa notowań władzy (wyższa pomoc publiczna) zostaje przez nią skonsumowana politycznie – dokończona zostaje przebudowa systemu, przeprowadzone wybory zarówno do Dumy, jak i być może przyspieszone prezydenckie. Z obydwu prób rosyjski obóz władzy wyjdzie wzmocniony, fala niezadowolenia społecznego, która nie przyjmie zresztą gwałtownej postaci, opadnie. W dłuższej perspektywie taka polityka doprowadzi jednak do przejedzenia rezerw państwowych, a ich brak lub niski poziom na Kremlu uznawany jest za źródło słabości, głownie na poziomie gry mocarstw, bo czyni Rosję krajem podatnym na naciski. Rząd dążył będzie do ich odbudowy, co w obliczu utrzymywania się cen ropy naftowej na niskim poziomie wymusi zaostrzenie presji podatkowej. Wyższe podatki spowodują spowolnienie gospodarcze, i kraj podąży ścieżką poprzednich lat – niewielkiego wzrostu lub stagnacji, utrzymywania się umiarkowanie represyjnej polityki władz i bierności społeczeństwa.

Możliwy, ale najmniej prawdopodobny jest wariant nazwany przez autorów prognozy „Powrotem do ZSRR, albo scenariusz załamania”. Na czym on miałby polegać? Głównie na tym, że nie będąc w stanie zmienić sytuacji gospodarczej w Rosji Putin odwołuje się w obliczu narastającego niezadowolenia społecznego w coraz większym stopniu do polityki represji. Siłowicy jeszcze zyskują na znaczeniu, również w życiu gospodarczym a towarzyszy temu długotrwały stan wyjątkowy i kopiowanie wprost rozwiązań rodem z Chin. Rosja nie przestaje być gospodarką rynkową, ale zakres swobód gospodarczych zaczyna się kurczyć. Władza Putina nie jest zagrożona, choć pole manewru Kremla, w związku z wyczerpywaniem się zasobów zaczyna ulegać zawężeniu.

Władysław Inoziemcew, rosyjski ekonomista sympatyzujący z opozycją, choć chętnie też drukowany przez oficjalne media sformułował w połowie kwietnia prognozę dla Rosji, która zaczyna się sprawdzać, więc warto poświęcić jej nieco uwagi. Otóż jego zdaniem na przebieg kryzysowego roku 2020 wpływ będą miały trzy podstawowe czynniki. Pierwszym jest wymuszone porozumieniem w ramach OPEC+ czyli ciecie wydobycia ropy naftowej i utrzymywanie się przez dłuższy czas cen ropy poniżej założeń przyjętych w rosyjskim budżecie. Drugim czynnikiem wpływającym na sytuację będzie niemożność, czy niechęć wyegzekwowania przez rosyjskie władze rozmaitych szczebli ostrych ograniczeń w związku z koronawirusem. W efekcie obserwować będziemy z jednej strony utrzymywanie się wysokiego poziomu infekcji, ale z drugiej towarzyszyć będzie temu polityka stopniowego odchodzenia od zasad dystansowania się społecznego. Nastąpi tu połączenie kilku czynników. Władze różnych szczebli będą podlegać presji społecznej ludzi niezadowolonych z lock down. Różnice w dynamice infekcji oraz potrzeby gospodarki będą pchały władze do ogłoszenia częściowych, regionalnych obszarów liberalizacji. Będziemy mieli do czynienia z ogniskami pandemii, miastami takimi jak Moskwa, gdzie zaostrzenia jeszcze dość długo się utrzymają i obszarami „uwolnionymi”. A to, zdaniem Inoziemcowa może oznaczać, że ekonomiczne skutki pandemii będą dłużej odczuwane bo łańcuchy kooperacyjne trudno będzie odbudować, a na dodatek niewykluczone są drugie i trzecie fale. Władze będą generalnie lansowały teorię o tym, że Rosja, na tle świata dobrze poradziła sobie z pandemią, co blokowało będzie skłonność, i tak niewielką, aby więcej pieniędzy z rezerw przeznaczyć na ożywienie gospodarki. Co gorsza, wyniki pierwszego kwartału jeszcze nie pokazują dużego spadku, bo kwarantanna w Federacji Rosyjskiej została wprowadzona w ostatniej dekadzie marca, a tąpnięcie na rynku ropy będzie odczuwane dopiero w kwietniu. To wzmocni i tak już silne na Kremlu nastroje aby „nie szaleć” z pomocą a środki rezerwowe, które może być trudno odtworzyć zachować na lepsze czasy. Efekt takiego splotu tendencji  nie jest trudny do przewidzenia. Kryzys w Rosji uderzy w drugim i trzecim kwartale, co może prowadzić do tego, że scenariusze, które jeszcze kilka tygodni temu były uznawane za pesymistyczne okażą się realistycznymi. Czyli innymi słowy Rosję czeka spadek PKB na poziomie 10 - 12 % w tym roku, a spadek dochodów ludności może osiągnąć nawet poziom dwucyfrowy. Rezerwy wykorzystane zostaną co najwyżej w połowie, a począwszy od roku 2021 zacznie się kolejne „putinowskie ożywienie”, ale bardzo skromne na poziomie 1,0 – 1,5 %.
 
Marek Budzisz