Ordo Iuris: Próba wdrożenia edukacji seksualnej, finansowanej ze środków budżetu Krakowa, zablokowana przez NSA

Zapadły 3 września wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego kończy trwający od 3 lat spór. 12 czerwca 2019 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę „w sprawie ustalenia kierunków dla Prezydenta w celu powołania programu grantowego kierowanego do organizacji pozarządowych, na realizację zadania w zakresie ochrony zdrowia pt. «Prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie profilaktyki ciąż wśród nastolatek, chorób przenoszonych drogą płciową, w tym profilaktyki HIV» do realizacji w krakowskich szkołach”. 18 lipca 2019 r. Wojewoda Małopolski wydał rozstrzygnięcie nadzorcze stwierdzające nieważność uchwały.  

W związku z tym, 28 września 2019 r., radni Krakowa podjęli kolejną próbę przeforsowania założeń wynikających z uchwały z dnia 12 czerwca i przyjęli nową uchwałę, nr XXIII/502/2019 „w sprawie ustalenia kierunków działania dla Prezydenta Miasta Krakowa dotyczących prowadzenia działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie profilaktyki ciąż wśród nastolatek, chorób przenoszonych drogą płciową, w tym profilaktyki HIV”. Przyjęta uchwała była de facto pozbawiona treści (sprowadza się do powtórzenia tytułu wcześniejszej uchwały) przez co, narusza m.in. zasadę określoności prawa. Instytut Ordo Iuris wskazywał, że zachodzą uzasadnione przesłanki do uznania jej za nieważną w postępowaniu nadzorczym prowadzonym przez wojewodę małopolskiego. 4 października 2019 r.  rozstrzygnięciem nadzorczym stwierdził on nieważność tej uchwały.

Wojewoda uznał, iż uchwała wykraczała poza zakres upoważnienia ustawowego określonego w art. 18 ust. 2 pkt 2 ustawy o samorządzie gminnym. Stanowi to dodatkowo o naruszeniu zasady legalizmu nakazującej organom administracji publicznej działanie na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP). W uzasadnieniu rozstrzygnięcia wojewoda wskazał, iż, o ile z art. 18 ust. 2 pkt 2 ustawy wynika prawo do stanowienia jedynie o kierunkach działania wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), to w tej sprawie rada miasta wydała de facto prezydentowi wiążące polecenie do wykonania konkretnych zadań. Dotyczyć miały one działalności informacyjnej i edukacyjnej odnoszącej się do konkretnej tematyki (profilaktyki ciąż wśród nastolatek, chorób przenoszących drogą płciową, w tym profilaktyki HIV), co wykracza poza zakres art. 18 ust. 2 pkt 2 ustawy o samorządzie gminnym. Za niedopuszczalne wojewoda uznał również podejmowanie uchwał kierunkowych, których realizacja – tak jak w tym przypadku – w istocie oznacza wkroczenie w kompetencję innych podmiotów (m.in. dyrektorów szkół, we współdziałaniu z radą rodziców i radą pedagogiczną).

Rada Miasta Krakowa zaskarżyła to rozstrzygnięcie do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, który wyrokiem z 14 lutego 2020 r. skargę uwzględnił, uchylając rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody. Sąd stwierdził, że uchwała konkretyzuje kierunki działania organu wykonawczego w dopuszczalny sposób. Na powyższe orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, skargę kasacyjną złożył wojewoda małopolski. Skargę w piśmie procesowym poparł Rzecznik Praw Dziecka. Na mocy postanowienia WSA, do udziału w sprawie w charakterze uczestnika został dopuszczony Instytut Ordo Iuris, który przedstawił na piśmie swoje stanowisko Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

Instytut wskazał, że podstawy działania organów jednostki samorządu terytorialnego w przedmiocie ochrony zdrowia i edukacji publicznej należy szukać nie w przywołanych przez sąd pierwszej instancji przepisach art. 7 ust. 1 pkt 5 i 8 ustawy o samorządzie gminnym, ale w ustawach szczegółowych, m.in. w przepisach ustawy Prawo oświatowe oraz ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. W oparciu o przepisy przywołanych ustaw oraz wydanych do nich aktów wykonawczych, Instytut wykazał, że materia i treść uchwały podjętej przez Radę Miasta Krakowa wykracza poza zadania powierzone jednostce samorządu terytorialnego w ustawie. Brak jest bowiem przepisów, na podstawie których gmina, będąca organem prowadzącym szkołę, miałaby kompetencje do wkraczania w sferę kształtowania treści programowych i działalność dydaktyczną szkoły. Tym samym rada miasta wykroczyła poza zakres upoważnienia ustawowego określonego w art. 18 ust. 2 pkt 2 ustawy o samorządzie gminnym i naruszyła art. 7 Konstytucji RP.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 2 września 2022 r. uwzględnił skargę kasacyjną i uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie oraz oddalił skargę Rady Miasta Krakowa na rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody małopolskiego. NSA podzielił stanowisko, zgodnie z którym uchwała Rady Miasta Krakowa z 28 sierpnia 2019 r., wykracza poza zakres upoważnienia ustawowego określonego w art. 18 ust. 2 pkt 2 ustawy o samorządzie gminnym, a nadto narusza przepisy art. 2 i 7 Konstytucji. NSA wyjaśnił, że użyte w tym przepisie sformułowanie „stanowienie o kierunkach jego działania” należy odczytywać jako określanie przez radę ogólnych, generalnych i strategicznych w danym okresie celów (a nie zadań) działania wójta w zakresie właściwości gminy i obu organów. Zdaniem NSA, redakcja zaskarżonej uchwały i użyte w niej sformułowania wskazują, iż został nałożony przez Radę na Prezydenta Miasta obowiązek realizacji określonego i zindywidualizowanego zadania publicznego ze wskazaniem dodatkowo sposobu jego realizacji (poprzez prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie profilaktyki, w tym profilaktyki HIV).

- Werdykt Naczelnego Sądu Administracyjnego oddalający skargę Rady Miasta Krakowa na rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Małopolskiego, stwierdzające nieważność uchwały Rady Miasta z 28 sierpnia 2019 r., należy przyjąć z aprobatą. Potwierdza to, że próby wprowadzenia przez Radę Miasta Krakowa, pod pozorem działań profilaktycznych, edukacji seksualnej stanowiły niedopuszczalne wykroczenie poza kompetencje rady – zauważył r. pr. Marek Puzio, analityk Instytutu Ordo Iuris.