[Tylko u nas] Prof. Marek Jan Chodakiewicz: Lenin a „samostanowienie narodów”

W praktyce formuła „proletariackiego samostanowienia” dialektycznie wyrażała się mniej więcej tak. Proletariatowi każdego kraju należy się samostanowienie, a nie burżuazji. Każdy kraj powinien więc cieszyć się, gdy władzę zdobywa tubylczy proletariat. A jednocześnie proletariat przecież spełnia się w ideale solidarności klasowej. W tym sensie proletariat każdego kraju, który ma oczywiście prawo do samostanowienia, a nawet wręcz zdołał je osiągnąć, wydźwigując proletariat do władzy, jednocześnie dąży do zjednoczenia na podstawie zasady klasowej z proletariatami wszystkich innych krajów. Ideałem tutaj będzie światowa „Republika Rad”, a zanim takowa powstanie, to może być połączenie się wszystkich sąsiednich proletariatów w ramach Związku Sowieckiego.

Jak argumentuje Richard Pipes, „kiedykolwiek interesy narodowości i proletariatu zderzały się ze sobą, ta pierwsza musiała ustąpić temu drugiemu, a prawo do odłączenia się [e.g. od Rosji] należało odrzucić”. Oznaczało to, że prawo do samostanowienia było relatywne, musiało bowiem ustąpić prymatowi rewolucji proletariackiej, czyli władzy komuny. Zresztą w optymalnych warunkach leninowskie prawo do samostanowienia miało spełnić się tylko w ramach scentralizowanego państwa. Federalizm czy eksterytorialna autonomia kulturowo-narodowa były postrzegane kontrrewolucyjnie i reakcyjnie, osłabiały bowiem centralizm państwa. Jedyną opcją dozwoloną było „odseparować się od Rosji i stworzyć niezależne państwo”. Oczywiście to „niezależne państwo” też było relatywne, musiało bowiem być proletariackie, czyli sowieckie. Pipes dodaje, że „prawo do samostanowienia, interpretowane w ten sposób, wydawało się Leninowi, że wypełnia wymagania dobrego socjalistycznego rozwiązania wśród rosyjskich mniejszości w celu zdobycia ich poparcia przeciw autokracji; było ono demokratyczne i w tym sensie prowadziło do końcowego zwycięstwa socjalizmu; stało w harmonii z tendencją kapitalizmu, aby tworzyć państwa narodowe; oraz przyspieszało asymilację mniejszości”. Podsumowując: W pewnych warunkach Lenin dopuszczał, aby narodowa „burżuazja” egzekwowała prawo do samostanowienia narodu, ale nie wtedy, gdy wchodziło to w konflikt z rewolucją proletariacką. 

W maju 1917 r. Lenin tłumaczył: „Polityka prześladowań narodowych, odziedziczona z samodzierżawia i monarchii, jest utrzymywana przez ziemian, kapitalistów i drobnomieszczan, aby bronić swoich przywilejów klasowych i rozbić jedność robotników różnych narodowości. Nowoczesny imperializm, który natęża tendencję do podbijania słabszych narodów, jest nowym czynnikiem natężającym prześladowania narodowe.

Wyeliminowanie prześladowań narodowych, jeśli w ogóle można to osiągnąć w społeczeństwie kapitalistycznym, jest możliwe tylko w ramach spójnego demokratyczno-republikańskiego systemu oraz administracji państwowej, która gwarantuje całkowitą równość dla wszystkich narodów i języków.

Prawo dla wolności wszystkich narodów tworzących część Rosji do secesji i utworzenia niepodległych państw musi być uznane. Odmówić im tego prawa, albo nie przedsięwziąć kroków w celu jego praktycznego zrealizowania, jest równoznaczne z wspieraniem polityki podboju i aneksji. Tylko zrozumienie przez proletariat prawa narodów do secesji może zagwarantować całkowitą solidarność pomiędzy robotnikami rozmaitych narodów i pomóc w zbliżeniu się narodów w ramach prawdziwie demokratycznych zasad...
Prawa wolnych narodów do secesji nie należy mylić z celowością secesji danego narodu w danym momencie. Partia proletariatu musi zadecydować o tej kwestii całkiem niezależnie w każdej osobnej sprawie, z myślą o interesie rozwoju społecznego generalnie oraz o interesach walki klas proletariatu o socjalizm.

Partia domaga się szerokiej autonomii regionalnej... Partia proletariatu w zdecydowany sposób odrzuca to, co jest znane, jako «narodowa autonomia kulturowa», w ramach której edukacja etc. odbierane są [centralnemu] rządowi i powierzane jakimś tam narodowym parlamentom. Narodowa autonomia kulturowa sztucznie dzieli robotników żyjących w jednym miejscu, a nawet takich, którzy pracują w tym samym zakładzie przemysłowym, według ich różnych «kultur narodowych»; innymi słowy wzmacnia to więzi między robotnikami a burżuazyjną kulturą ich narodów, podczas gdy celem Socjal-Demokratów jest rozwinąć międzynarodową kulturę światowego proletariatu. 
Partia domaga się, że fundamentalne prawo ma być wpisane w konstytucje anulując wszystkie przywileje każdego z narodów i wszystkie przepisy dyskryminujące prawa mniejszości narodowych. 

Interesy klasy robotniczej domagają się, żeby robotnicy wszystkich narodowości w Rosji mieli wspólną organizację proletariacką [i.e. jedną partię komunistyczną]: polityczne, związkowe, spółdzielcze edukacyjne instytucje i tak dalej. Tylko zjednoczenie się robotników różnych narodowości w takie wspólne organizacje spowoduje, że będzie możliwe, aby proletariat prowadził zwycięską walkę przeciwko międzynarodowemu Kapitałowi oraz burżuazyjnemu nacjonalizmowi”. 

Mimo relatywistycznej – dialektycznej – retoryki Lenin nie pozostawał wątpliwości. „Proletariackie” samostanowienie narodów oznaczało centralizację i zniewolenie narodów przez komunistów. Owocem tego był właśnie Związek Sowiecki.

Tymczasem liberalna wykładnia o samostanowieniu nie była relatywna, a absolutna (przynajmniej w teorii). Naturalnie praktyka wymusiła dostosowanie zarówno liberalnego samostanowienie narodów, jak i „proletariackiego” do wyzwań dynamicznie zmieniających się czasów. Jednak obie wersje zachowały swoje podstawowe cechy charakterystyczne. Bolszewicka wersja była dużo bardziej elastyczna, ponieważ – jak doskonale określił to Richard Pipes – była oparta na „podwójnym standardzie”. Rezultatem tego był „proletariacki kolonializm”, a nawet pierwsze próby zakładania „republiki ludowej” czy „demokracji ludowej”. Stalin uważał, że należy działać agresywnie w tym względzie. Lenin preferował na tym etapie posuwać się ostrożnie. 

Marek Jan Chodakiewicz
Waszyngton, DC, 24 lutego 2021 r.
Intel z DC