Sprawa "rzucania cukierków". Poniżające traktowanie dzieci z ośrodka w Michałowie. Analiza prawna

1. Sytuacja faktyczna osób ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców w Michałowie

Dziennikarze Onetu postanowili odnieść się do informacji, które pojawiły się wówczas w sieci i wyjaśnić, że sfilmowali jedynie scenę, „w której pewna osoba rzuca różne artykuły zgromadzonym na podwórku placówki migrantom”[1]. Jak podkreślili, „to nie dziennikarze przywieźli do Michałowa słodycze i inne produkty pierwszej potrzeby, a znajdujący się wówczas przy ogrodzeniu prawnicy, którzy poruszają się po tej okolicy, próbując skontaktować się z migrantami w celu pobrania od nich pełnomocnictw do ewentualnego reprezentowania ich przed polskimi władzami. Prawnicy ci wożą z sobą torby z wodą, jedzeniem i artykułami pierwszej potrzeby, ponieważ ludzie, których spotykają, często są spragnieni, głodni i znajdują się ogólnie w złym stanie”[2].

Straż Graniczna również wydała komunikat[3], w którym poinformowała o czynnościach podjętych wobec osób, które przekroczyły nielegalnie granicę i trafiły do strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców w Michałowie. „W związku z tym, że w grupie tej znajdowały się dzieci, funkcjonariusze postanowili przewieźć te osoby do Placówki Straży Granicznej w Michałowie, aby zweryfikować legalność i cel ich pobytu na terytorium naszego kraju. Obywatele Iraku, w tym dzieci, otrzymali od funkcjonariuszy Straży Granicznej napoje i jedzenie. Nikt z tych osób nie potrzebował pomocy medycznej i nie zgłaszał, że takiej pomocy oczekuje. Funkcjonariusze Straży Granicznej poinformowali cudzoziemców o możliwości złożenia wniosku o pomoc międzynarodową, lecz rodzice dzieci odmówili złożenia takiego wniosku w Polsce. Osoby te były zainteresowane wyłącznie złożeniem wniosku o pomoc międzynarodową w Niemczech. W związku z powyższą sytuacją, funkcjonariusze Straży Granicznej zawrócili te osoby na linię granicy z Białorusią, tj. państwem, w którym przebywają legalnie” – brzmi treść komunikatu. Ze względów bezpieczeństwa Straż Graniczna nie podaje informacji, gdzie dokładnie cudzoziemcy są doprowadzani[4].

2. Prawna ochrona dzieci. Zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania

Zachowanie osoby, która przerzucała różne przedmioty przez ogrodzenie strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców w Michałowie nad głowami funkcjonariuszy Straży Granicznej w kierunku osób znajdujących się na terenie ośrodka budzi szereg wątpliwości natury prawnej, moralnej i etycznej. To samo dotyczy dziennikarzy, którzy wykorzystali zaistniałą sytuację do nagrywania tego zdarzenia i rozpowszechniania w środkach masowego przekazu nagrania dzieci, które podchodziły do ogrodzenia ośrodka i zbierały z ziemi cukierki.

Warto wskazać, że zgodnie z art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”[5]. Na mocy art. 72 ust. 1 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją”.

Zakaz nieludzkiego, poniżającego traktowania został zawarty w art. 40 Konstytucji RP oraz w szeregu aktach prawa międzynarodowego[6]. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka „poniżające traktowanie” może w szczególności prowadzić do upokorzenia, uszczuplenia godności człowieka, poniżenia oraz uczucia niższości[7]. Nie musi być ono umyślne, jednak musi osiągnąć minimalny poziom dotkliwości[8].

Art. 19 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka[9] nakłada na Państwa-Strony obowiązek podejmowania wszelkich właściwych kroków w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. Podobnie art. 37 a) Konwencji o prawach dziecka nakłada na państwa obowiązek zapewnienia, aby żadne dziecko nie podlegało torturowaniu bądź okrutnemu, nieludzkiemu czy poniżającemu traktowaniu lub karaniu.

Z kolei art. 16 Konwencji o prawach bierze pod ochronę honor i reputację dziecka stanowiąc:

„1. Żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy w korespondencję ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację.

2. Dziecko ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub zamachom”.

3. Odpowiedzialność za utrudnianie wykonywania czynności służbowych funkcjonariuszom Straży Granicznej

Straż Graniczna jest jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną formacją przeznaczoną do ochrony granicy państwowej, kontroli ruchu granicznego oraz zapobiegania i przeciwdziałania nielegalnej migracji[10]. Do jej ustawowych zadań należy m.in. ochrona granicy państwowej na lądzie i morzu, organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego, zapobieganie i przeciwdziałanie nielegalnej migracji[11].

Za znieważanie funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku[12].

Ponadto art. 65a. k.w.[13] stanowi: „Kto umyślnie, nie stosując się do wydawanych przez funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej, na podstawie prawa, poleceń określonego zachowania się, uniemożliwia lub istotnie utrudnia wykonanie czynności służbowych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny”.

Zgodnie z art. 9c ust.1 u.s.o.g. „W związku z wykonywaniem zadań wymienionych w art. 1 ust. 2 Straż Graniczna zapewnia ochronę form i metod realizacji zadań, informacji oraz własnych obiektów i danych identyfikujących funkcjonariuszy”.

4. Strzeżone ośrodki dla cudzoziemców

Zgodnie z § 2 pkt 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony[14] obiekty organów i jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez niego nadzorowanych zaliczane są do obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa. Strzeżone ośrodki i areszty dla cudzoziemców stanowią komórki organizacyjne właściwych miejscowo organów Straży Granicznej[15].

Na mocy art. 9ca ust.1 u.s.o.g. „Straż Graniczna, w celu ochrony obiektów, o których mowa w art. 9c ust. 1, może wprowadzić nadzór nad terenem użytkowanych obiektów lub terenem przyległym do obiektów w postaci środków technicznych oraz urządzeń elektronicznego systemu monitorującego stan bezpieczeństwa obiektu umożliwiających rejestrację obrazu, a także środków organizacyjnych i technicznych zapewniających identyfikację i kontrolę osób przebywających w użytkowanych obiektach, w tym przepustek zawierających wizerunek twarzy, oraz systemów teleinformatycznych przetwarzających informacje o przepustkach, w tym dane osób, którym je wydano”.

Na podstawie art. 420 ust. 1 pkt 2 ustawy o cudzoziemcach[16] cudzoziemcowi umieszczonemu w strzeżonym ośrodku lub przebywającemu w areszcie dla cudzoziemców zabrania się posiadania, poza depozytem, urządzeń technicznych służących do rejestrowania obrazu, a także przedmiotów, które mogą stanowić zagrożenie porządku lub bezpieczeństwa w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców.

5. Podsumowanie

 Zachowanie osoby, która przerzucała różne przedmioty przez ogrodzenie strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców w kierunku osób znajdujących się na terenie ośrodka, jak również zachowanie dziennikarzy, którzy nagrywali to zdarzenie, a następnie rozpowszechnili nagranie w środkach masowego przekazu budzi szereg wątpliwości natury prawnej, moralnej oraz etycznej. W szczególności może zostać uznane za poniżające traktowanie. Osoby umieszczone w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców w Michałowie znajdowały się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Strzeżone ośrodki dla cudzoziemców także podlegają prawnej ochronie jako obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeństwa i obronności państwa. Utrudnianie funkcjonariuszom Straży Granicznej wykonywania czynności służbowych jest karalne.

Maria Podlodowska - Centrum Analiz Legislacyjnych Ordo Iuris