Europejska płaca minimalna: porozumienie przed wschodem Słońca

Nowa dyrektywa – po ostatecznym przyjęciu – ma za zadanie promować adekwatność ustawowych płac minimalnych w państwach członkowskich, a tym samym przyczynić się do osiągnięcia godnych warunków pracy i życia dla europejskich pracowników. Co więcej, zadaniem dyrektywy jest także promowanie układów zbiorowych jako regulatora stosunków pracy.

Dyrektywa ustanawia procedury adekwatności ustawowej płacy minimalnej, promuje negocjacje zbiorowe w sprawie ustalania płac i zwiększa skuteczny dostęp do ochrony płacy minimalnej dla tych pracowników, którzy są uprawnieni do minimalnej płacy na mocy prawa krajowego. O pracach nad dyrektywą pisaliśmy wielokrotnie, zarówno w kontekście działań na poziomie EKZZjak i stanowiska polskiego rządu.

-Od samego początku proces tworzenia tego aktu prawnego nie był łatwy co wynikało między innymi ze zróżnicowania stosunków przemysłowych między państwami członkowskimi. Są kraje, w których istnieje płaca minimalna ustalana przy udziale władzy publicznej (czyli tzw. ustawowa płaca minimalna jak w Polsce) jak i takie, gdzie ustalanie wysokości płac, w tym ich poziomu minimalnego należy do wyłącznych kompetencji związków zawodowych i organizacji pracodawców (na przykład Szwecja). Po drugie, relacja wysokości płacy minimalnej w danym państwie do średniej lub mediany z danego państwa znacznie się różnią- komentuje Barbara Surdykowska z Biura Eksperckiego KK NSZZ „Solidarność”.

W 2020 r. roku w Łotwie i Węgrzech płaca minimalna wynosiła 35% mediany. A w Czechach i Irlandii – 38%.  Najlepsza relacja płacy minimalnej do mediany miała miejsce we Francji i Słowenii – 49%. W Polsce we wskazanym roku wynosiła ona 45%.

W wymiarze bezwzględnym najniższa płaca minimalna (na godzinę, w euro, wrzesień 2021 r.) występowała w Bułgarii (2 euro) i Węgrzech (2,77 euro). W takim zestawieniu Polska znajduje się na 8 pozycji od końca z płacą w wysokości wówczas – 3, 64 euro. Najwyższa (z pominięciem niewielkiego Luksemburgu) płaca minimalna dotyczy Holandii (10,44 euro), Francji (10, 25 euro) oraz Irlandii (10, 20 euro).

- Zadaniem tej dyrektywy nie jest oczywiście ujednolicanie wysokości płacy minimalnej w państwach o różnym stopniu rozwoju ekonomicznego i różnych uwarunkowaniach społecznych, lecz stworzenie wspólnych, unijnych ram w celu wzmocnienia jej adekwatności - dodaje ekspertka.

Państwa członkowskie, w których obowiązują ustawowe płace minimalne, będą musiały wprowadzić specjalne procedury w celu ustalenia i aktualizacji płac minimalnych zgodnie z zestawem jasnych kryteriów. Negocjatorzy Komisji, Rady i Parlamentu uzgodnili, że aktualizacje ustawowych płac minimalnych będą następować co najmniej co dwa lata (lub co najwyżej co cztery lata w przypadku krajów stosujących mechanizm automatycznej indeksacji). Partnerzy społeczni będą musieli być zaangażowani w te procedury.

- Trzeba jasno powiedzieć, że z perspektywy związków zawodowych z Europy Centralnej najważniejszy jest art. 4 projektowanej Dyrektywy, trochę „schowany” w cieniu płacy minimalnej - komentuje Sławomir Adamczyk, szef Biura Branżowo-Konsultacyjnego KK NSZZ „Solidarność”. – Dotyczy on tego celu dyrektywy, którym jest rozszerzenie zakresu stosowania układów zbiorowych. Dlatego zgodzono się, że państwa członkowskie powinny promować wzmacnianie zdolności partnerów społecznych do angażowania się w negocjacje zbiorowe oraz zapewniać ochronę przedstawicieli pracowników, którzy takie negocjacje prowadzą. Pamiętajmy, że Polska z jedynie 13 procentowym zasięgiem układów zbiorowych znajduje się pod tym względem na szarym końcu państw UE.  Oczywiście sama implementacja dyrektywy nie dokona cudownej zmiany, ale będzie poważnym impulsem do kompleksowego przemyślenia roli układów, w szczególności w świetle szeregu wyzwań przed jakimi staje obecnie polski świat pracy – dodaje ekspert.

Wstępne porozumienie w szczególności przewiduje, że tam, gdzie wskaźnik objęcia układami zbiorowymi jest niższy niż próg 80%, państwa członkowskie wraz z partnerami społecznymi powinny opracować plan działania na rzecz promowania rokowań zbiorowych. Plan działania powinien określać jasny harmonogram i konkretne środki służące stopniowemu zwiększaniu zasięgu rokowań zbiorowych.

Uzgodniono również szereg środków mających na celu zwiększenie skutecznego dostępu pracowników do ochrony płacy minimalnej. Środki te obejmują kontrole przeprowadzane przez inspekcje pracy, łatwo dostępne informacje na temat ochrony płacy minimalnej oraz rozwijanie zdolności organów egzekwowania prawa do ścigania pracodawców nieprzestrzegających przepisów.

Osiągnięte porozumienie będzie musiało zostać jeszcze potwierdzone po stronie Rady przez Coreper, czyli radę stałych przedstawicieli państw członkowskich przy UE.

- Nie jest to co prawda organ decyzyjny i jego ustalenia mogą być zakwestionowane przez Radę, jednakże były przypadki, że niektóre rządy w przeszłości wykorzystywały Coreper do zablokowania, niekorzystnych ich zdaniem propozycji legislacyjnych, już po pozytywnym zakończeniu trialogu – wyjaśnia Barbara Surdykowska.

Po tym zatwierdzeniu nastąpi formalne głosowanie zarówno w Radzie, jak i w Parlamencie Europejskim. Na implementację dyrektywy państwa członkowskie będą miały dwa lata.

bs