Islam w Polsce – historia i współczesność

Muzułmanie obecni są w Polsce od ponad 600 lat. Dziś ich liczbę w naszym kraju szacuje się na około 45 tysięcy. Dwie główne organizacje wyznaniowe, w których skupieni są wyznawcy islamu w Polsce, to Muzułmańskim Związek Religijny w RP oraz Liga Muzułmańska. Pod hasłem „Chrześcijanie i muzułmanie: dzieląc radości i smutki” jutro, 26 stycznia, obchodzony będzie XXII Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce. Podczas centralnych obchodów, które odbędą się w jezuickim Collegium Bobolanum w Warszawie, przedstawiciele obydwu religii czytać będą Biblię i Koran, modlić się i dyskutować.
meczet w Kruszynianach Islam w Polsce – historia i współczesność
meczet w Kruszynianach / wikimedia commons/CC BY-SA 3.0/JacquesLahitte

Historia

Muzułmanie-autochtoni, Tatarzy polsko-litewscy, do połowy XX w. byli jedyną muzułmańską mniejszością wyznaniową. W drugiej połowie ubiegłego stulecia zaczęli pojawiać się jednak inni muzułmanie, napływowi, początkowo w nieznacznej liczbie. Byli to studenci, przede wszystkim z państw arabskich, ale także z Iranu czy Afganistanu.

W okresie komunizmu wielu z nich nie przyznawało się do wyznawanej religii, gdyż nie było to mile widziane przez władze PRL, a niektórzy z nich, jak członkowie irańskiej partii Tudeh, byli po prostu ideowymi komunistami.

Po otwarciu granic polskich po 1989 r. rozpoczął się zwiększony napływ muzułmanów do naszego kraju, teraz już nie tylko w celu podjęcia studiów, ale także rozpoczęcia działalności biznesowej. Największą grupę wśród nich stanowią przybysze z państw arabskich, ale są również Turcy czy Bośniacy. Muzułmanie napływowi na terenie Polski to także uchodźcy polityczni. Statystyki wykazują, że są to przede wszystkim uchodźcy z Iraku, Afganistanu, Bośni i Hercegowiny i Czeczenii.

Nie ma dokładnych danych na temat liczby wyznawców islamu w Polsce. Oficjalne dane statystyczne podają tylko liczbę członków Muzułmańskiego Związku Religijnego – w 2001 r. 5123 osoby. Liczbę Tatarów szacuje się na około 5–6 tys., natomiast liczbę napływowych muzułmanów na około 30-35 tys.

Prawo

Islam w Polsce jest religią oficjalnie uznaną przez państwo. Dokumentem, który stanowi podstawę tego oficjalnego uznania, jest Ustawa z 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP. 

Zgodnie z tą ustawą jedyną organizacją wyznaniową polskich muzułmanów jest Muzułmański Związek Religijny w RP (MZR), założony w 1925 r. i działający do dzisiaj. Od marca 2004 r. po raz pierwszy po drugiej wojnie światowej obsadzone zostało stanowisko Muftiego RP – podczas XV Nadzwyczajnego Wszechpolskiego Kongresu Muzułmańskiego Związku Religijnego został wybrany imam Białegostoku, Tomasz Miśkiewicz.

W 2004 r. Departament Wyznań i Mniejszości Narodowych MSWiA zarejestrował drugi muzułmański związek wyznaniowy – założoną w 2001 r. Ligę Muzułmańską. Liga również skupia muzułmanów-sunnitów, ale jej członkami mogą być nie tylko polscy obywatele czy osoby posiadające kartę stałego pobytu, lecz także osoby z prawem pobytu czasowego. W porównaniu z MZR, znacznie większy odsetek wśród członków Ligi stanowią osoby pochodzenia obcego.

Różnice

Powstanie Ligi, jak się wydaje, jest wynikiem pojawienia się napięć pomiędzy polskimi muzułmanami pochodzenia tatarskiego a przybyszami, w większości pochodzenia arabskiego, którzy praktykują islam w nieco odmienny sposób niż mieszkający w Polsce od wieków Tatarzy. Działalność dwóch organizacji wyznaniowych, o podobnych statutach, pragnących reprezentować muzułmanów-sunnitów w Polsce, prowadzić może do sporów kompetencyjnych pomiędzy nimi.

Funkcjonowanie życia religijnego muzułmanów w Polsce dzisiaj jest zatem swego rodzaju stanem przejściowym pomiędzy sytuacją z przeszłości, w której jedynymi wyznawcami islamu w Polsce byli Tatarzy, a współczesnością, gdy większość stanowią muzułmanie napływowi. Struktury organizacyjne pochodzą bowiem z przeszłości, tymczasem dynamicznie zmieniająca się sytuacja wymaga zmian.

Pozostałe organizacje skupiające polskich muzułmanów, jak Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich, Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego czy Związek Muzułmanów Polskich, działają jako stowarzyszenia. Swoje organizacje mają w Polsce także szyici (Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej, Stowarzyszenie Braci Muzułmańskich), a także wyznawcy ruchu ahmadijja i bahaizmu.

Kultura

Mimo niewielkiej stosunkowo liczby wyznawców islamu w Polsce podejmowane są różne inicjatywy na rzecz dialogu chrześcijańsko-muzułmańskiego. Od 1997 r. działa Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów, której członkami są ze strony muzułmańskiej Tatarzy, w tym Mufti RP, Tomasz Miśkiewicz. Ze strony katolickiej członkiem Rady jest bp Henryk Ciereszko, przewodniczący Komitetu ds. Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi Konferencji Episkopatu Polski.

Z inicjatywy Rady i Komitetu ds. Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi Konferencji Episkopatu Polski co roku 26 stycznia odbywa się w Kościele katolickim Dzień Islamu. Główne obchody mają miejsce w Warszawie w jezuickim kościele św. Andrzeja Boboli – oprócz bp. Hernryka Ciereszki, Muftiego Tomasza Miśkiewicza i imama warszawskiego biorą w nich udział także dyplomaci z państw muzułmańskich. 

Muzułmański Związek Religijny zaprasza także wyznawców innych religii na modlitwy o pokój i sprawiedliwość na świecie. Natomiast Liga Muzułmańska organizuje Dzień Chrześcijaństwa oraz Dzień Judaizmu wśród muzułmanów w Polsce.

Tatarzy

Pierwsze kontakty Polski z islamem sięgają XIII w., gdy od południowego wschodu pojawiły się oddziały najeźdźców – Mongołów. Na terenie samej Polski muzułmanie obecni są od ponad 600 lat. Są to Tatarzy polsko-litewscy, których przodkowie pojawili się w XIV w. jako uchodźcy ze Złotej Ordy, znad Wołgi i ze stepów. 

Władcy litewscy – w tym książę Witold – osiedlali ich w dorzeczu Niemna i nadawali im ziemie w zamian za służbę wojskową, m.in. w walce przeciw Krzyżakom. Osady Tatarów muzułmanów na Litwie i przyległych ziemiach, grodzieńskiej i nowogródzkiej, przetrwały do XVIII w. lub dłużej. Na Podlasiu (od 1569 r. w obrębie Korony Polskiej) król Jan III Sobieski nadał kilku oddziałom Tatarów dobra, z których dwie wsie – Bohoniki i Kruszyniany – z meczetami i cmentarzami, stanowią do dziś enklawy muzułmańskie na terytorium Polski. Z Tatarów tworzono odrębne oddziały lekkiej jazdy, od XVIII w. z muzułmańskimi kapelanami, ale dopiero Konstytucja 3 Maja dała muzułmanom pełne prawa polityczne.

Tatarzy litewsko-polscy mieli wolność wyznania, meczety (m.in. w Wilnie, Trokach, Nowogródku, Mińsku – ok. 1690 r. było ich ok. 50) oraz obieralnych duchownych (zw. mołłami). Muzułmanie polscy są sunnitami kierunku hanafickiego. Swe teksty religijne pisali alfabetem arabskim, ale nie tylko w języku arabskim, lecz także białoruskim i polskim – były to tzw. kitaby, bogate zbiory modlitw, pobożnych opowiadań i przepisów. Imamowie udzielali ślubów, nadawali imiona dzieciom i uczyli zasad islamu, kierowali modlitwami, a także sądzili i pomagali zbierać podatki.

W Królestwie Polskim od 1831 r. stacjonowały wojska rosyjskie, w których służyło wielu muzułmanów. Zmarli muzułmanie rosyjscy grzebani byli na odrębnych cmentarzach, na przykład w Warszawie (tzw. kaukaski od 1831 r., tatarski od 1867 r.) czy Sochaczewie (1842–1880). Z meczetów garnizonowych korzystali wszyscy wyznawcy.

W latach 1919–1939 najliczniejsze były gminy na Wileńszczyźnie; w 1922 r. powstał Związek Muzułmański m.st. Warszawy planujący budowę meczetu. W 1925 r. utworzono Muzułmański Związek Religijny w RP, którego zwierzchnikiem religijnym, czyli Muftim, został Jakub Szynkiewicz, a władzę sprawowało Najwyższe Kolegium Muzułmańskie. 

Na podstawie ustawy z 1936 r. państwo subsydiowało Związek i nauczanie islamu w dziewiętnastu istniejących gminach muzułmańskich. Wydawano „Życie Tatarskie”, „Przegląd Islamski” oraz „Rocznik Tatarski”. Liczba wiernych do 1936 r. wynosiła ok. 6 tys. W tym czasie Tatarzy byli obywatelami polskimi wyznania muzułmańskiego, posługującymi się językiem polskim.

Agnieszka Skowron-Nalborczyk/leksykon.wiez.com.pl, tk / Warszawa


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
Agora wydała książkę Overbeeka. Efekt okazał się odwrotny do zamierzonego, więc teraz to „wina PiS” Wiadomości
Agora wydała książkę Overbeeka. Efekt okazał się odwrotny do zamierzonego, więc teraz to „wina PiS”

PiS przejął w pełni dowodzenie, a opozycja po raz wtóry znalazła się w defensywie – pisze na łamach portalu Gazeta.pl Grzegorz Wysocki.

Wiadomości
Kanclerz Scholz: "Regularnie rozmawiam z Putinem"

Nie spodziewam się szybkiego zakończenia rosyjskiej agresji na Ukrainie – stwierdził kanclerz Olaf Scholz we wtorek w rozmowie z dziennikiem „Rheinische Post”. Przyznał też, że prowadzi „regularne rozmowy z Putinem”, podczas których wciąż „utrzymują się rażące różnice zdań”. W piątek Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) wydał nakaz aresztowania prezydenta Rosji Władimira Putina, uznając go za zbrodniarza wojennego.

Lekarze walczą o życie żony Dawida Kubackiego. Iga Świątek przekazała wiadomość Wiadomości
Lekarze walczą o życie żony Dawida Kubackiego. Iga Świątek przekazała wiadomość

Dawid Kubacki wycofał się niespodziewanie z niedzielnych zawodów Pucharu Świata w norweskim Vikersund, a przyczyną decyzji była choroba jego małżonki. Do skoczka spływają słowa wsparcia z całego świata. Głos zabrała również Iga Świątek.

Kaczyński wygrał w sądzie. Jest odpowiedź Sikorskiego Wiadomości
Kaczyński wygrał w sądzie. Jest odpowiedź Sikorskiego

„Od pozytywnego dla Jarosława Kaczyńskiego wyroku w pierwszej instancji oczywiście się odwołam” – zapowiedział w mediach społecznościowych europoseł Radosław Sikorski po wyroku sądu, który zobowiązał go do zamieszczenia przeprosin dla szefa PiS Jarosława Kaczyńskiego.

„Jesteście ignorantami”. Awantura po występie Małgorzaty Rozenek w Dzień Dobry TVN Wiadomości
„Jesteście ignorantami”. Awantura po występie Małgorzaty Rozenek w Dzień Dobry TVN

Dzisiejszy wydanie programu „Dzień dobry TVN” prowadzili Krzysztof Skórzyński i Małgorzata Rozenek. W mediach społecznościowych rozpętała się prawdziwa awantura.

Sikorski ma przeprosić. Kaczyński wygrał w sądzie Wiadomości
Sikorski ma przeprosić. Kaczyński wygrał w sądzie

Prezes PiS Jarosław Kaczyński wygrał sprawę sądową przeciwko Radosławowi Sikorskiemu o ochronę dóbr osobistych - przekazał PAP pełnomocnik szefa PiS mec. Adrian Salus. Chodzi o twitterowy wpis polityka PO, w którym stwierdził, że prezydent Lech Kaczyński "walnie przyczynił się do katastrofy smoleńskiej".

Wspólna lista opozycji? Polityk Razem ostro: „Nie wyobrażam sobie pracować na mandat Nitrasa” Wiadomości
Wspólna lista opozycji? Polityk Razem ostro: „Nie wyobrażam sobie pracować na mandat Nitrasa”

„Nie wyobrażam sobie pracować na mandat Sławomira Nitrasa” – napisał w mediach społecznościowych jeden z członków Rady Krajowej partii Razem Adam Kościelak.

Niepokojące, co dzieje się na granicy. Straż Graniczna wydała komunikat Wiadomości
Niepokojące, co dzieje się na granicy. Straż Graniczna wydała komunikat

W sumie 86 cudzoziemców próbowało w poniedziałek dostać się nielegalnie z Białorusi do Polski. W okolicach Bobrownik i Krynek (Podlaskie) łącznie ponad dwadzieścia osób przeprawiło się przez graniczną rzekę Świsłocz – podała SG w raporcie z minionej doby.

Nie żyje gwiazda „Harry’ego Pottera” Wiadomości
Nie żyje gwiazda „Harry’ego Pottera”

Nie żyje znany aktor Paul Grant. Zasłynął rolami w „Harrym Potterze” i „Gwiezdnych wojnach”. O jego śmierci poinformowała córka. Miał 56 lat.

Burza w Pałacu Buckingham. Książę William i Kate Middleton są wściekli na króla Karola III. Chodzi o ich dziecko Wiadomości
Burza w Pałacu Buckingham. Książę William i Kate Middleton są wściekli na króla Karola III. Chodzi o ich dziecko

Wielkimi krokami zbliża się koronacja króla Karola III. Jak donosi „Express”, książę William i Kate Middleton są wściekli na króla Karola III. Chodzi o jeden konkretny aspekt podczas ceremonii.

Marsz
Godności
Emerytury
Stażowe