[Nasz wywiad] Ján Endrődi (Słowacki IPN): „Solidarność Słowacy pamiętają jako początek upadku całego reżimu”
– Czym jest Festiwal Wolności? Jakiemu okresowi historycznemu jest poświęcony i dlaczego?
– Festiwal Wolności to międzynarodowy festiwal upamiętniający oraz badający lata 1939–1989 na Słowacji, czyli okres znany na Słowacji jako lata braku wolności czy ujarzmienia obywateli. Jego organizatorem jest słowacki Instytut Pamięci Narodu. Z naszego punktu widzenia to nasz projekt „flagowy” skierowany do publiczności, który prezentuje także działalność Instytutu. Partnerem generalnym Festiwalu jest Europejska Sieć Pamięć i Solidarność i bardzo nas cieszy fakt, że Instytut Polski w Bratysławie jest jednym z wieloletnich partnerów festiwalu (również aktualnej 11. edycji). Celem festiwalu jest badanie i upamiętnienie okresu obu totalitaryzmów na Słowacji – tj. od 1939 r. do 1989 r. – jako najtragiczniejszych okresów w historii Słowacji. Chcemy przybliżyć nie tylko samą historię i jej bohaterów, lecz także życie ofiar i osób prześladowanych, ich zaangażowanie na rzecz wolności i godności Aksamitnej Rewolucji. Też dlatego Festiwal Wolności organizowany jest w dniach listopadowych i kulminuje wydarzeniami związanymi z 17 listopada. Równie ważną misją jest rozpowszechnianie tych przesłań i idei demokracji i humanizmu wśród młodego pokolenia, zwłaszcza licealistów i studentów, z wykorzystaniem żywych wspomnień oraz kulturalno-edukacyjnej formy.
– Czy Słowacy interesują się powojenną historią swojego kraju?
– Rosnące zainteresowanie tym tragicznym okresem oraz związanymi z nim trudnymi tematami przekłada się na rosnące zainteresowanie Festiwalem Wolności. W tym roku szczególnie doceniamy udział publiczności pomimo trudnej sytuacji i ogólnego spadku frekwencji na wydarzeniach kulturalnych. Odnotowujemy także zainteresowanie ze strony szkół, gdyż ta forma przybliżenie poglądów i opinii na temat totalitarnej przeszłości jest dla uczniów o wiele ważniejsza i skuteczniejsza niż zwykłe lekcje w szkołach.
– Które wydarzenia odbywające się w ramach tegorocznego festiwalu warto wymienić?
– XI edycja Festiwalu Wolności oparta jest na trzech głównych tematach. Upamiętniamy smutną 80. rocznicę uchwalenia tzw. Kodeksu Żydowskiego (1941), czyli antyżydowskiej ustawy doprowadzającej aż do Zagłady. Kolejna rocznica to 70 lat od uchwalenia Ustawy o ochronie granic państwowych (1951), na mocy której dobudowano żelazną kurtynę w naszym kraju – zarówno od strony technicznej (strefy przygraniczne, szlabany, druty kolczaste, pola minowe...), jak i od strony legislacyjnej. W tym roku będziemy również obchodzić 75. rocznicę urodzin dysydenta, polityka działającego po zmianie reżimu i założyciela słowackiego Instytutu Pamięci Narodu Jána Langoša. Te główne, jak i dalsze tematy wymienionego wyżej okresu zostaną przedstawione za pośrednictwem międzynarodowego festiwalu filmowego i teatralnego, koncertów, cyklu dyskusji historyków, audycji radiowych czy np. w postaci doświadczeń podczas tzw. „Weekendu zamkniętych granic”.
– Czy na Słowacji obecna jest tradycja polskiej Solidarności? Czy Słowacy pamiętają o tym, jaki był jej wkład w upadek żelaznej kurtyny?
– Polski ruch Solidarność oraz wydarzenia lat 80. XX wieku w Polsce Słowacy pamiętaj jako początek upadku nie tylko żelaznej kurtyny, lecz także całego reżimu komunistycznego – zarówno na Słowacji, jak i niewątpliwie w całej Europie Środkowej. Co więcej, dla Słowaków Polska była krajem, z którego – co prawda nielegalnie, bo poprzez przemyt – udało nam się pozyskiwać literaturę religijną i zakazaną zagraniczną literaturę naukową. Innym bardzo ważnym i do dziś wspominanym przejawem polskiej pomocy dla Słowacji były tajne święcenia księży i zakonników, którzy następnie działali w naszym kraju w podziemnym Kościele. Także w ramach pozostałej współpracy dysydenckiej można znaleźć wiele wspólnych obszarów. Jednak ważne jest, że te relacje w ramach antykomunistycznego oporu i pragnienia wolności były najbardziej intensywne między Polakami i Słowakami właśnie w okresie Solidarności.
