"Zawołani po imieniu". Upamiętnienie Katarzyny i Sebastiana Kazaków, zamordowanych za pomoc Żydom w czasie okupacji niemieckiej

Instytut Pileckiego od 2019 r. „woła po imieniu” Polaków, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru. Dotychczas, w ramach 23 upamiętnień, uhonorowano 53 Polaków, którzy ratowali ponad 100 Żydów. Upamiętnienie Katarzyny i Sebastiana Kazaków rozpocznie tegoroczną edycję programu „Zawołani po imieniu”. 

Świadectwo z Brzózy Królewskiej 

II wojna światowa i niemiecka okupacja przyniosły tragiczne zmiany w życiu polskich obywateli, w tym także mieszkańców powiatu jarosławskiego, w jakim znalazła się Brzóza Królewska. Nie ominęły one również rodziny Kazaków. Wszechobecne, nasilające się represje przyjęły szczególnie okrutną formę względem ludności żydowskiej. Latem 1942 r. Niemcy rozpoczęli likwidację ludności żydowskiej w regionie; w powiecie jarosławskim jej początek nastąpił 1 sierpnia 1942 r. Większość ofiar została wywieziona do obozu zagłady w Bełżcu. Pozostali przy życiu Żydzi rozpoczęli dramatyczną walkę o przetrwanie, ukrywając się w lasach, na polach, a także prosząc chrześcijańskich sąsiadów o ratunek.  

Katarzyna i Sebastian Kazakowie nie odmówili pomocy. Najpierw ukrywali u siebie dzieci sąsiada – Pinchasa Wachsa, które jednak po kilku tygodniach wróciły do rodzinnego domu i ostatecznie tam zginęły wraz z rodzicami. Następnie, pod koniec 1942 r., rodzina Kazaków przyjęła pod swój dach Żydówkę Chanę Stiller, dawną właścicielkę brzózańskiego szynku, której córka Jehudit była szkolną koleżanką najmłodszej córki Kazaków – Józefy. Chana ukrywała się w stodole, którą opuszczała jedynie nocą, by zjeść posiłek w domu Kazaków. Niedługo później do Chany dołączyli dwaj żydowscy mężczyźni, w tym jeden znany jako Chyla Chym (wiele wskazuje na to, że był to Eliahu „Eli” Springer z Woli Zarczyckiej). U Kazaków pojawiali się nieregularnie, nocując na strychu i otrzymując pożywienie. 

Rankiem 27 marca 1943 r. niemieccy żandarmi w asyście granatowych policjantów weszli do gospodarstwa Kazaków. Natychmiast rozstrzelali troje znalezionych Żydów, a następnie, otrzymawszy w telefonicznej rozmowie rozkaz, zamordowali także Katarzynę i Sebastiana. Zwłoki małżeństwa pochowano na obrzeżach lokalnego cmentarza parafialnego; ciała Żydów zakopano w miejscu egzekucji.  

Córki Kazaków – Agnieszka, przebywająca wówczas na polu, oraz Józefa, której udało się wydostać z domu, uniknęły śmierci, ale musiały opuścić rodzinne strony i pozostawać w ukryciu. Obie wyjechały na roboty przymusowe do Niemiec i wróciły do Brzózy Królewskiej dopiero w 1945 r.  

W 2008 r. Katarzynie i Sebastianowi Kazakom Instytut Yad Vashem przyznał tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W 2010 r. zarówno oni, jak i ich córki – Agnieszka i Józefa, zostali odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.  

Program upamiętnienia - czwartek 24 marca 2022

12:00 — Uroczysta Msza Święta (Kościół św. Jana Chrzciciela w Brzózie Królewskiej)  

13:15 —  Uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej (teren przykościelny) z odczytaniem przesłania Prezydenta RP Andrzeja Dudy 

Program „Zawołani po imieniu” poświęcony jest osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Pamięć o tych, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru, jest pielęgnowana we wspomnieniach rodzin, często jednak historie te nie są znane ogółowi społeczeństwa. Program powstał z potrzeby zaznaczenia w przestrzeni publicznej miejsc związanych z pomordowanymi. Instytut Pileckiego podejmuje starania, aby te lokalne doświadczenia stały się częścią powszechnej świadomości historycznej